Sposoby zapobiegania kryzysowi twórczemu u dzieci i młodzieży

Autor: Czytelnik Portalu Pedagogika Specjalna
Opublikowano: 2 czerwca 2018 roku.

„ … Z natury rzeczy my też jesteśmy
twórcami. Każdy z nas potrafi
tworzyć, a większość tak czy
inaczej się tym zajmuje.
Nie ulega wątpliwości, że pełnię
szczęścia osiągamy, właśnie
tworząc, choćby nawet dzieła
skromne i niepozorne”.
P. Johnson

 

Każdy z nas może tworzyć dzieła mniejsze bądź większe. Istotna jest jednak świadomość potrzeby twórczej aktywności na każdym etapie naszego życia. Owa świadomość stanowi połowę sukcesu. Równie ważna jest wiedza o tym, jak tę twórczość rozwijać i jak zapobiegać kryzysowi w twórczym wyrażaniu siebie samego.

I. Wojnar mówi: „Twórczość polega nie tylko na działalności wymiernej jakością obiektywnych produktów, ale podobnie jak kultura, ma swój sens wewnętrzny, osobowy – stanowi pewnego rodzaju postawę człowieka wobec świata. Postawa twórcza utożsamia się z postawą otwartą ku światu, rzeczom i ludziom …”.

Wspieranie postawy twórczej u dzieci stanowi istotny element ich rozwoju. Wykracza znacznie poza sferę artystyczną – jest środkiem rozwoju procesów poznawczych (spostrzeżeń, pamięci wzrokowej, wyobraźni  twórczej), oraz procesów emocjonalnych i uczuć wyższych. Wpływa na rozwój motywacji i chęci działania, zapewniając optymalne warunki do pełnego rozwoju osobowości.

Twórczość plastyczna dzieci wyrasta z potrzeb psychicznych i dlatego jest w pełni zintegrowana z życiem psychicznym jednostki oraz z całym otoczeniem społecznym, przyrodniczym i cywilizacyjnym. Jako podstawowa forma ekspresji jest wyrazem indywidualnego rozwoju psychicznego, a tym samym jedną z dróg poznania rozwoju umysłowego i kształtującej się osobowości. Rola nauczyciela polega na wspomaganiu dziecka oraz ukierunkowaniu jego działań tak, by mogło wykorzystać drzemiące w sobie możliwości.

Wiek dorastania charakteryzuje zahamowanie rozwoju aktywności twórczej. Kryzys twórczości plastycznej pojawia się między 11, a 16 rokiem życia i nasila u większości młodzieży w wieku ok. 13 – 15 lat. Wtedy to dziecko zaczyna dostrzegać niedoskonałości swoich prac. Trudności te nierzadko są przyczyną zaniechania aktywności plastycznej. Bardzo ważne jest, aby przekonać młodego człowieka, iż plastyka może być bardzo dobrym środkiem wyrażania własnej ekspresji.

Kryzys objawia się specyficznym przebiegiem procesu twórczego, w rezultacie czego powstają wytwory wykazujące wyraźny spadek wartości estetycznych w porównaniu z wcześniejszymi fazami twórczości plastycznej.
Według S. Popka objawy kryzysu podzielić możemy na dwie grupy. Do pierwszej zaliczamy te czynniki, które ujawniają ogólny spadek zainteresowań plastycznych (ekspresja własna, percepcja). Kolejną grupę stanowią czynniki ujawniające się w procesie pracy twórczej. Są nimi: brak gotowości do rozpoczęcia działań plastycznych, co wiąże się z byt późnym rozpoczęciem pracy, brak wiary w pomyślną realizację zadania (wyrażane słownie), brak odwagi twórczej – hamowanie własnych możliwości, lęk przed zniszczeniem wykonanej już pracy, uświadomienie nieporadności technicznej, problemy z koncentracją uwagi, zniecierpliwienie, postawa bierna lub nadmierna ekspresja słowna i ruchowa, powtarzające się próby naśladowania obcych wzorów, prośby słowne o udzielenie pomocy skierowane do nauczyciela, brak zadowolenia z aktywności twórczej, zniechęcenie oraz negatywne reakcje na krytykę ze strony innych.

Prócz istoty zjawiska kryzysu i jego objawów, ważne są też przyczyny wywołujące ten problem. Do czynników warunkujących pojawienie się kryzysu twórczego zaliczyć możemy:

  • właściwości rozwoju psychofizycznego dorastającej młodzieży,
  • indywidualne cechy osobowości poszczególnych dzieci, wady i defekty psychofizycznego
    rozwoju (zaburzenia emocjonalne, niedorozwój umysłowy),
  • wpływ nauczyciela plastyki oraz systemu dydaktyczno – wychowawczego,
  • wpływ domu rodzinnego i najbliższego otoczenia.

Inny podział wskazuje na dwie grupy czynników wywołujące kryzys – wewnętrzne i zewnętrzne. Uwarunkowania wewnętrzne (zależne i niezależne od świadomości i woli ucznia) to:

  • nasilający się brak wiary we własne możliwości twórcze, brak odwagi w działaniu,
  • ubogi świat przeżyć estetycznych i wyobrażeń twórczych,
  • zmiany psychofizyczne okresu dojrzewania,
  • zanik aspiracji i ambicji twórczych,
  • brak uzdolnień plastycznych,
  • nadmierny samokrytycyzm,
  • poczucie niższości na skutek niepowodzeń, kompleksy, stany frustracji,
  • wzmożona pobudliwość nerwowa wywołująca trudności w koncentracji uwagi podczas
    działań twórczych, zniecierpliwienie,
  • niski poziom intelektualny,
  • psychiczne następstwa złego stanu zdrowia lub trwałego kalectwa.

Do podstawowych czynników zewnętrznych zaliczyć należy:

  1. Nie docenienie roli wychowania przez sztukę zarówno w środowisku szkolnym jak i w domu;
  2. Nieatrakcyjność zajęć plastycznych i ich sprzeczność z psychologicznymi podstawami rozwoju twórczości u dzieci;
  3. Brak przygotowania społeczeństwa do zrozumienia treści dzieł sztuki i tym samym brak potrzeby kontaktu z dziełem sztuki;
  4. Brak uświadomienia sobie przez nauczycieli uczących plastyki istoty, celów i mechanizmów procesu twórczego i percepcji dzieł sztuki – wytworzenie określonego (stałego) sposobu nauczania tego przedmiotu;
  5. Przedwczesne dążenie do realizmu i naturalistycznej kopii rzeczywistości, nie dając dziecku możliwości stworzenia abstrakcyjnej kompozycji.

S. Popek w swojej pracy pt. „Twórczość artystyczna w wychowaniu dzieci i młodzieży” przedstawia odpowiednie zabiegi psychodydaktyczne, które łagodzą, a nawet zapobiegają kryzysom w twórczości plastycznej:

  • nasilenie ćwiczeń plastycznych nie dających bezpośrednich rozwiązań realistycznych przez zastosowanie różnorodnych środków wyrazu (techniki malarskie, graficzne),
  • stosowanie metod i form pracy aktywizujących uczniów, w zależności od różnic indywidualnego rozwoju, wprowadzanie dużej dowolności tematycznej i technicznej, unikanie akademickich szablonów,
  • wiązanie ćwiczeń plastycznych z wiedzą o sztuce, która powinna być źródłem bogactwa wyobraźni, a nie zespołem wzorów do naśladowania,
  • stosowanie elastycznych kryteriów oceny prac dzieci, uwzględniając wrodzone predyspozycje (talent) do plastyki, temperamentu, samopoczucia w danym momencie, siły woli i charakteru (praca powinna dawać radość twórcy, bez względu na efekt finalny).

 

Autor: PAOŚKA (imię i nazwisko do wiadomości redakcji)

Materiał nadesłany przez Czytelniczkę portalu Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli


Bibliografia:
Popek S., Twórczość artystyczna w wychowaniu dzieci i młodzieży, WSiP, Warszawa 1985.
Popek S., Aktywność twórcza dzieci i młodzieży, WsiP, Warszawa 1988.
Lovenfeld V., Brittain W. L., Twórczosć a rozwój umyslowy dziecka, Warszawa 1977.
Popek S., Psychologia twórczości plastycznej, „Impuls”, Kraków 2010.

Bookmark the permalink.

Zbliżające się szkolenia online w naszej akredytowanej placówce doskonalenia nauczycieli:

Dodaj komentarz