„Wszyscy hobbici umieją oczywiście gotować, bo tę sztukę wpajają im rodzice jeszcze przed abecadłem – do abecadła zresztą nie każdy dochodzi (…)”

J.R.R. Tolkien „Powrót Króla”

Gotowanie to wielka przyjemność. Angażuje intelekt (ćwiczy i relaksuje mózg), zapewnia ruch – przede wszystkim dłoni i palców, stymuluje zmysły. Gotowanie ma moc zmniejszania stresu i lęku.

Wszyscy jesteśmy organicznie związani z jedzeniem od początku swego życia – od bezpiecznego łona matki, po tętniącą białą przyjemnością pierś. Kilka razy dziennie w ufności pozwalamy, by jedzenie łączyło się z nami, wnikało do komórek, tkanek i po prostu naturalnie działało. Warto być wybrednym, przebierać i wybierać to coś, z czym się scalimy, co stworzy z nami jedność. Jakie jest bowiem nasze jedzenie, takie mamy samopoczucie i myśli. Zazwyczaj przez większą część naszego życia uczymy się świadomego korzystania z jedzenia.

Małe dzieci lubią wszystko brać do rąk i wkładać każdy przedmiot do ust. Ta chęć smakowania oznacza, że maluch z pewnością prawidłowo rozwija swój zmysł smaku i dotyku. Już w tym okresie wprowadzamy dzieciom zabawy kulinarne. Wykorzystujemy w nich naturalne i bezpieczne produkty spożywcze. Dzieci dotykając mąki, oleju, ugotowanego makaronu, czy ryżu, doświadczają szerokiej gamy wrażeń sensorycznych. Mają okazję obserwować, jak suchy i sypki materiał zmienia się w mokry i kleisty, a następnie miękki i stały.

Nabywają w ten sposób wiedzę na temat związków przyczynowo-skutkowych, poznają sposoby przemiany jednych rzeczy w drugie, a jednocześnie trenują kompetencję elastyczności i przystosowania się do zmian. Zabawy z wykorzystaniem olejków do ciast rozwijają zmysł węchu, a kolorowe barwniki powolutku dodawane do wody czy mleka, znakomicie stymulują zmysł wzroku maluszka.

Starsze dzieci, bawiąc się w zabawy naśladowcze, karmią zrobionymi przez siebie papkami lalki i misie. Urządzają zabawkom przyjęcia urodzinowe nakrywając do stołu, robiąc dekoracje z kolorowych papierków, ustawiając maleńkie talerzyki i kubeczki.

Uczniowie z niepełnosprawnością intelektualną, jak również ze spektrum autyzmu, rozwijają swój talent do gotowania w trakcie różnego rodzaju zajęć kulinarnych. Podczas wczesnej edukacji tej grupy uczniów należy koncentrować główne działania na czterech ściśle ze sobą powiązanych strefach wspomagania rozwoju, tj.:

• pobudzaniu zmysłów
• integracji zmysłowo-ruchowej
• wypracowaniu somatognozji
• wypracowaniu gotowości do poznawania otaczającej rzeczywistości.

Czynności wykonywane podczas zajęć kulinarnych bardzo dobrze scalają wszystkie wyżej wymienione strefy. Ponadto uczą dzieci nie tylko tak ważnej samoobsługi, ale chyba jeszcze ważniejszej samodzielności w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych. Uczestnictwo w takich zajęciach pozytywnie wpływa na samopoczucie, dostarcza wiary we własne możliwości. Wspólne gotowanie oznacza współpracę i komunikację. Pomaga nauczyć się, w jaki sposób rola każdej osoby jest ważna do osiągnięcia wspólnego celu.

Zajęcia kulinarne i nauka gotowania to częsta forma terapii osób z niepełnosprawnością intelektualną ucząca pracy w grupie, nawiązywania i podtrzymywania relacji, koncentracji, odpowiedzialności i niezależności. Uczestnicy terapii przez gotowanie szybko widzą efekt swojej pracy, którym mogą się pochwalić i podzielić, a to daje satysfakcję.

Podczas elementarnych zajęć kulinarnych możemy zaobserwować, w jaki sposób dziecko spożywa posiłki. Czy:

• sygnalizuje w sposób zrozumiały dla otoczenia głód i pragnienie
• spożywa pokarmy płynne, papkowate, półpłynne, stałe
• potrafi odgryzać, dokładnie gryźć, żuć i przełykać.

Zajęcia kulinarne dostarczają nam informacji, czy dziecko:

• rozpoznaje i nazywa naczynia: talerze i kubki
• rozpoznaje i nazywa sztućce: łyżka, łyżeczka, widelec, nóż
• zna prawidłowy układ sztućców i talerzy podczas posiłku.

Zajęcia kulinarne to nieograniczone możliwości nauki i doskonalenia posługiwania się sztućcami:

• jedzenia łyżeczką i łyżką
• używania widelca do jedzenia
• używania noża stołowego do krojenia pokarmu i nabierania go na widelec w czasie jedzenia, krojenia produktów, warzyw i owoców, smarowania pieczywa, obierania warzyw i owoców – miękkich i twardych.

Wydaje się rzeczą oczywistą, że każde dziecko rozpoznaje i nazywa sprzęt kuchenny. Jednak ktoś, kto nie uczestniczy w życiu kulinarnym własnego domu nie ma okazji do tego, żeby poznać i zapamiętać, do czego służy maszynka do mielenia, mikser, toster, gofrownica, patelnia, czajnik bezprzewodowy, mikrofalówka. Tym bardziej obca mu jest umiejętność bezpiecznego korzystania z tych urządzeń.

Podczas zajęć kulinarnych uczniowie uczą się:

• samodzielnie przygotowywać posiłki z wykorzystaniem prostych przepisów
• estetycznie smarować bułki, chleb, tosty masłem, dżemem
• robić kolorowe kanapki
• smażyć na patelni jajecznicę, naleśniki, placki ziemniaczane
• gotować zupy
• przygotowywać drugie dania
• robić ciasta i desery z przepisu
• przygotowywać dania z gotowych półproduktów.

Zajęcia kulinarne to także nauka nakrywania do stołu, doskonalenia prawidłowego podawania posiłków, utrwalanie zasad zachowania się przy stole, rozwijanie szeroko pojętego poczucia estetyki. W czasie zajęć kulinarnych starsi uczniowie nabywają umiejętności, takie jak:

• planowanie wydatków, sporządzanie wniosków zakupowych i ich realizowanie
• przestrzeganie zasad zdrowego żywienia, z określaniem wartości odżywczych poszczególnych artykułów spożywczych
• dekorowanie stołów i estetycznego podawania potraw
• przestrzeganie ogólnych zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

Podczas zajęć kulinarnych obok samej nauki gotowania, równie ważne jest wyrabianie w dzieciach zdrowych nawyków żywienia. Osoby z dysfunkcjami intelektualnymi miewają skłonność do kompulsywnego jedzenia, ponad miarę. W dużym stopniu zagrożone są więc otyłością. Jedzenie ulubionych potraw niejednokrotnie pozwala im na rozładowanie stresu, czy emocjonalnych potrzeb, których nie potrafią zaspokoić inaczej lub też niestety, nie mogą otrzymać m.in. przez brak odpowiednich zajęć.

Aktywne uczestnictwo we wspólnym gotowaniu zarówno w domu, jak również podczas zajęć, czy warsztatów kulinarnych, stanowi drogę do samodzielności i niezależności – nie tylko dla dzieci z dysfunkcjami, ale również dla dzieci zdrowych. Może stanowić integracyjną klamrę między rówieśnikami, a także między rodzeństwem. Przyjemność wynikająca ze wspólnego doświadczania smaków, zapachów i barw sprawia bowiem niezaprzeczalną radość dostępną na wyciągnięcie ręki. Warto zatem w procesie edukacyjno-wychowawczym dzieci pamiętać o mocy, którą daje samodzielność. Nawet jeżeli jej źródło wypływa z pospolitego gotowania.

Autor: Dorota Majcher – pedagog specjalny, terapeuta pedagogiczny

Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli