Umiejętności interpersonalne w pracy nauczyciela i ich wykorzystanie w praktyce

„Komunikacja interpersonalna (z łac. communicatio – rozmowa, wymiana, łączność) jest to proces, podczas którego ludzie przekazują sobie wiadomości za pomocą symboli, którymi są słowa, sygnały pozawerbalne”. Ogromny wpływ odgrywa właściwa komunikacja interpersonalna w pracy nauczyciela. Wśród właściwości, którymi charakteryzować powinien się współczesny, będący w stanie sprostać stawianym przed nim wymaganiom nauczyciel, pierwszoplanową pozycję zajmują bez wątpienia wspomniane już kompetencje interpersonalne. Umiejętności psychopedagogiczne nauczyciela są warunkiem realizowania konstruktywnego procesu wychowania takiego, który może być bodźcem do rozwijania aktywności i dyspozycji twórczych ucznia. Ważne jest, by właśnie na początku edukacji dzieci i uczniowie powinny trafić na takiego przewodnika po świecie kształcenia, który swoją wiedzą, umiejętnościami, a głównie osobowością sprawi, że z pasją zaczną pogłębiać swą wiedzę oraz doskonalić umiejętności.

Kompetencje interpersonalne nauczyciela:

• umiejętność nawiązywania kontaktu z innymi,
• praca zespołowa,
• umiejętności negocjacyjne i rozwiązywanie konfliktów, wywierania wpływu,
• zachowania asertywne.

O wysokim znaczeniu kompetencji interpersonalnych i inteligencji emocjonalnej w pracy nauczyciela świadczą między innymi zapisane w obowiązujących Standardach kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela (2012) efekty kształcenia, zgodnie z którymi po zakończeniu kształcenia absolwent między innymi:

• posiada wiedzę psychologiczną i pedagogiczną pozwalającą na rozumienie procesów rozwoju, socjalizacji, wychowania i nauczania – uczenia się,
• posiada umiejętności i kompetencje niezbędne do kompleksowej realizacji dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych zadań szkoły, w tym do samodzielnego przygotowania i dostosowania programu nauczania do potrzeb i możliwości uczniów,
• umiejętnie komunikuje się przy użyciu różnych technik, zarówno z osobami będącymi podmiotami działalności pedagogicznej, jak i z innymi osobami współdziałającymi w procesie dydaktyczno-wychowawczym oraz specjalistami wspierającymi ten proces,
• charakteryzuje się wrażliwością etyczną, empatią, otwartością, refleksyjnością oraz postawami prospołecznymi i poczuciem odpowiedzialności.

Nauczyciel powinien dysponować wysokim poziomem umiejętności interpersonalnych, aby:

• dobrze poznać swoich uczniów,
• pozyskać ich zaufanie,
• pracować nad zbudowaniem wzajemnych relacji, tj. nauczyciel-uczeń, nauczyciel-rodzic, nauczyciel-nauczyciel,
• umiejętnie wpływać na uczniów oraz rodziców, by w momencie trudnej sytuacji móc im pomóc,
• w sposób konstruktywny rozwiązywać problemy oraz pojawiające się konflikty.

Umiejętności takie jak: sprawność językowa, umiejętność dialogu, aktywne słuchanie i empatia, asertywność, umiejętność negocjacji i mediacji, warunkują efektywną komunikację w procesie edukacyjnym. Język jest najważniejszym elementem komunikacji, który to decyduje o uzyskaniu porozumienia pomiędzy uczestnikami procesu dydaktyczno-wychowawczego, warunkującym jego efektywność. Aby praca nauczyciela była owocna i efektywna w kształtowaniu osobowości ucznia, musi być w pełni świadoma, zawierać elementy autorefleksji i samokontroli.

Rola umiejętności interpersonalnych w pracy nauczyciela jest niezwykle ważna. Niewystarczająco wykształcone zdolności mogą przyczynić się do powstania barier i trudności w komunikacji, a co za tym idzie do braku kompetencji niezbędnych, by zbudować autorytet bądź do utraty autorytetu przez nauczyciela.

Z licznych badań można wnioskować, że polscy nauczyciele, zarówno ci początkujący w zawodzie, jak i ci z długim stażem pracy, mają deficyt kompetencji interpersonalnych. Zdaniem dyrektorów szkół, rozpoczynający pracę nauczyciele między innymi:

• nie potrafią sprostać problemom wychowawczym z uczniami,
• mają kłopoty z kształtowaniem relacji na linii nauczyciel – uczeń,
• mają kłopoty z organizacją życia społecznego klasy,
• słabo współpracują z rodzicami.

Osobowość przyszłego nauczyciela kształtowana jest w stosunkowo krótkim, z perspektywy całożyciowej, okresie studiów zdeterminowanych przez schematyczne, sztywne reguły administracyjne. Uważam, że pomocne w rozwoju osobowości nauczycieli oraz pogłębiania ich samoświadomości, byłoby włączenie do programu ich kształcenia obowiązku przejścia różnego rodzaju treningów rozwoju osobistego.

Bibliografia:

• G. Kowalska, Kompetencje nauczyciela warunkujące efektywną komunikację interpersonalną w procesie edukacyjnym, Edukacja nr 3/2000 r.
• Okoń Z., Komunikacja interpersonalna w szkole, Edukacja i Dialog. – 2003 r., nr 1
• Stefan T. Kwiatkowski, Dominika Walczak (red.), Kompetencje interpersonalne w pracy współczesnego nauczyciela, Wyd. Akademii Pedagogiki Specjalnej, Warszawa 2017 r.
• Smółka P., Jak skutecznie szkolić umiejętności interpersonalne

Autor: Anna Chudzińska – Czytelniczka Portalu