Jak komunikować się z uczniem z autyzmem?

Miesiąc kwiecień został ogłoszony Światowy Miesiącem Wiedzy na Temat Autyzmu. Szacuje się, że 80% społeczeństwa spotkało się z pojęciem autyzmu, jednak niewiele z tych osób wie, czy autyzm tak naprawdę jest. Różnego rodzaju kampanie społeczne, wykłady, spotkania warsztatowe i artykuły mają na celu zwiększenie świadomości społeczeństwa, na czym polega autyzm i w jaki sposób osoby z tym zaburzeniem odbierają otaczającą je rzeczywistość.

Problemy z komunikowaniem się są jednym z wyznaczników spektrum autyzmu. Zdarza się, że małe dzieci zaczynają mówić normalnie i komunikują się z otoczeniem, aby potem z dnia na dzień stracić nabyte umiejętności. Bywa też tak, że mowa u dzieci ze spektrum autyzmu  w trakcie ich rozwoju nie pojawia się wcale, lub jej nabywanie przebiega w bardzo wolny sposób i ogranicza się do kilku podstawowych słów. Oczywiście są także dzieci z autyzmem, które płynnie mówią i komunikują się z nami, często jednak mają problem, żeby podtrzymać wspólne pole uwagi z rozmówcą, nawiązywać kontakt wzrokowy i być w rozmowie elastycznym – dostosowywać się do tempa rozmowy, potrafić zmieniać temat rozmowy w miarę jej trwania i być uważnym na niewerbalne sygnały, jakie wysyła ich rozmówca.

Czym tak naprawdę jest komunikowanie się? Najprościej to przekazywanie lub odbieranie komunikatu nadawanego przed drugą osobę i celowe jego zastosowanie. W komunikacji ważne są dwie osoby – nadawca i odbiorca komunikatu oraz oczywiście określony komunikat, który ma zostać przekazany przez jedną stronę i odebrany przez drugą.

Osoba ze spektrum autyzmu podczas rozmowy może stać po obu stronach – być zarówno nadawcą jak i odbiorcą komunikatu i w obu przypadkach czekają na nią duże trudności. Jako nadawca osoby z autyzmem często mają problem ze spontanicznym wyrażeniem swoich potrzeb i myśli czyli po prostu rozpoczęciem rozmowy. Często trudno im nawiązać kontakt wzrokowy i utrzymać go podczas trwania konwersacji oraz podtrzymać razem ze swoim rozmówcą wspólne pole uwagi. Zdarza się, że osoby z autyzmem mają ściśle określone zainteresowania (np. sprzęt elektroniczny czy świat dinozaurów) i są w stanie rozmawiać na swoje ulubione tematy w nieskończoność, nie zwracając uwagi na to, że być może druga strona jest już znudzona rozmową i nie ma na nią ochoty. Wiąże się to z tym, że osoby z autyzmem mają dużą trudność w odczytywaniu sygnałów niewerbalnych, jakie wysyła im partner komunikacyjny.

Jako odbiorca osoby z autyzmem często mają trudność w utrzymywaniu koncentracji i skupieniu się na konkretnym komunikacie przekazywanym przez drugą osobę. Ilość bodźców która dociera do takiej osoby (słuchowych, wzrokowych i dotykowych) zaciera to jedno najważniejsze słowo czy zdanie, które powinno być przez nich odebrane. Rozmywa się ono wśród innych bodźców i osoba z autyzmem ma problem z jego wyłowieniem.  Mamy wtedy wrażenie, jakby taka osoba nas nie słyszała. W takiej sytuacji pomocnym może być powtórzenie komunikatu raz jeszcze, przeformułowanie go, aby był prostszy w odbiorze lub wyeliminowanie wszystkich bodźców zewnętrznych, które mogą rozpraszać osobę z autyzmem.

Charakterystyczne dla osób z autyzmem są echolalie czyli powtarzanie usłyszanych słów, zdań lub cały fragmentów filmów czy reklam i  w ten sposób odpowiadanie na zadawanej im pytania. Często echolalie pełnią funkcję komunikacyjną, ale osoba neurotypowa może mieć wtedy odczucie, jakby rozmawiała z maszyną lub włączonym telewizorem.

Szczególną grupę osób z autyzmem stanowią osoby niemówiące lub mówiące jedynie kilka słów, dla których jedyną szansą na komunikację z otoczeniem jest komunikacja wspomagająca i alternatywna (AAC – Augmentative and AlternativeCommunication). W Polsce najpopularniejszą formą AAC jest system gestów Makaton oraz system PECS (Picture Exchange Communication System). W przedszkolach specjalnych dzieci niemówiące już od samego początku uczone są wymiany obrazka za przedmiot oraz zostają wyposażone w segregatory do komunikacji. Dzięki nim są w stanie poprosić nauczyciela w szkole o ulubioną trampolinę czy pójście z rodzicami na plac zabaw, a także wybrać co chcą jeść na śniadanie i czego chcą się napić. To także jedyna możliwość, aby poprosić o wyjście do toalety, kiedy jest taka potrzeba lub poproszenie o przerwę, kiedy jakaś sytuacji sprawia im szczególną trudność. Oczywiście nie wszystko odbywa się od razu i nauka użycia wyżej wymienionych systemów przez dziecko z autyzmem trwa czasami kilka lat.

Komunikowanie się to bardzo ważna umiejętność, której często my jako nauczyciele musimy po prostu nauczyć dzieci z autyzmem. Każdy człowiek lubi być słuchany i rozumiany przez innych, wtedy czuje się najbardziej komfortowo. Podobnie jest z osobami ze spektrum autyzmu, które czy to przy pomoc słów, gestów czy obrazków także chcą się z nami komunikować i ważne jest, aby im w tym pomóc.

Autor: Katarzyna Stęgowska

Stowarzyszenie na Rzecz Dzieci Autystycznych „Zacisze”

KRS 0000351260

www.zaciszeautyzmu.pl