Wypalenie zawodowe najczęściej opisuje się jako stan wyczerpania cielesnego, duchowego lub uczuciowego. Trudno jest określić dokładny początek tego procesu. Najczęściej sugeruje się, iż proces ten zaczyna się bardzo powoli i niezauważalnie, a ujawnia się nagle i z dużą siłą. Objawy mają ogromny wpływ na życie zawodowe, czas wolny od pracy, relacje ze znajomymi, związki partnerskie i funkcjonowanie jednostki w rodzinie. Często towarzyszy im awersja i myśli oraz zachowania ucieczkowe.
„Wypalenie jest rezultatem długotrwałego lub powtarzającego się obciążenia w wyniku długoletniej intensywnej pracy dla innych ludzi […]. Wypalenie jest bolesnym uświadomieniem sobie [przez osoby pomagające], że nie są w stanie już więcej pomóc tym ludziom, że nie mogą dać im więcej i całkowicie zużyły swoje siły…” (Aronson, 1985).
Gillespie wyróżnia dwa rodzaje wypalenia:
„Dynamika wypalenia się jest następstwem kilku nakładających się czynników: uogólnionego doświadczenia poczucia niekompetencji, braku efektywności w zmaganiu ze stresem i konsekwencją emocjonalnego dyskomfortu w związku z czynnością wspierania. Wypalenie się należy zatem traktować jako funkcję braku efektywności zawodowej przy jednoczesnej niemożności zastosowania skutecznej strategii radzenia sobie ze stresem zawodowym” (Okła, Steuden, 1999).
Przyczyn stresu należałoby doszukiwać się na trzech płaszczyznach:
– indywidualnej
– interpersonalnej
– organizacyjnej.
Czynniki indywidualne
Duże prawdopodobieństwo zaistnienia sytuacji wypalenia zawodowego jest wśród ludzi niewierzących w swoje możliwości, unikających trudnych sytuacji, a także wśród ludzi przekonanych, że bardzo wiele zależy od nich samych. Osoby takie stawiają sobie bardzo wysokie wymagania, są perfekcjonistami. Angażując się w pracę zawodową bez reszty, traktując swój zawód jako misję do wykonania, często kosztem wyrzeczeń, doznają zawodu, gasną, by ostatecznie się wypalić. Trelak z kolei (2001) uważa, iż do cech indywidualnych sprzyjających wypaleniu zawodowemu można zaliczyć: bierność, defensywność, zależność, niską samoocenę.
Czynniki interpersonalne
Można je podzielić na dwie grupy. Do pierwszej z nich należą czynniki wywodzące się z relacji pracownik – klient instytucji, które wiążą się z emocjonalnym zaangażowaniem pracownika w sprawy klienta. Najczęściej są to sytuacje „pomocowe”, polegające na udzielaniu porad, prowadzeniu terapii, opiece, leczeniu, motywowaniu, wspieraniu. Takie sytuacje zawodowe wymagają od pracowników umiejętności społecznych, polegających na tworzeniu klimatu troski, wzajemnego zaufania, szacunku, dzielenia się swoimi zasobami energetyczno-emocjonalnymi celem poprawienia sytuacji klienta, rozwiązania problemu osoby wspomaganej. Stały kontakt z osobami potrzebującymi wsparcia, z przeżyciami innych (niejednokrotnie tragicznymi), z cierpieniem i okrucieństwem, są dodatkowymi elementami obciążającymi i w nich również należałoby doszukiwać się przyczyn wypalenia.
Drugą grupą czynników interpersonalnych, są czynniki wynikające z kontaktów z przełożonymi i współpracownikami, rodzące często stresujące sytuacje. Wśród nich najistotniejszymi wydają się być sytuacje konfliktowe, zaburzona komunikacja oraz szeroko pojęty mobbing.
Czynniki organizacyjne
Zaliczamy do nich przede wszystkim czynniki związane z rolą zawodową, ze środowiskiem fizycznym pracy, ze sposobem wykonywania pracy, rozwojem zawodowym, stylem kierowania, przeciążeniem nadmierną ilością obowiązków, niedostosowaniem czasu i środków do zleconych zadań. Istotną wydaje się być również pojawiająca się w niektórych przypadkach różnica pomiędzy normami i wartościami uznawanymi przez pracownika, a celami instytucji. Wypalenie zawodowe jest często rezultatem pracy, która staje się formą bezbarwnej rutyny, pozbawionej jakichkolwiek twórczych akcentów. Wiele osób aspirujących do wysokich stanowisk, to ludzie pragnący dokonywać zmian i realizować swój potencjał i kreatywność. Zderzenie ze skostniałą formą organizacyjną, czy bezduszną rutyną, bywa dla tych osób bardzo bolesne w skutkach. Wypalenie zawodowe zaczyna wówczas pojawiać się powoli, przechodząc przez wiele faz, prowadzących do rozwoju bardzo głębokiej patologii emocjonalnej i organicznej.
Sygnałami ostrzegawczymi wskazującymi na zjawisko wypalenia, na które zwrócili uwagę Kaslow i Schuman, mogą być między innymi:
Najpełniejszym obrazem objawów wypalenia jest opis jego symptomów podany przez Chernissa (za: Fengler, 2000). Wymienia on między innymi:
● Pierwszy stopień to stadium ostrzegawcze (Pojawiają się nie ustępujące objawy przeziębienia, migrenowe bóle głowy, bezsenność, uczucie irytacji. Powrót do właściwego funkcjonowania nie jest trudny- wystarczy krótki wypoczynek, hobby…).
● Drugi stopień – syndrom jest bardziej trwały i trwa dłużej (Charakterystyczne objawy to wybuchy irytacji, pogardliwe odnoszenie się do innych, gorsze wykonywanie zadań. Interwencja wymaga dłuższego odpoczynku oraz wyraźnego zainteresowania się czymś innym niż pracą).
● Trzeci stopień – syndrom staje się chroniczny – rozwijają się objawy psychiczne i psychosomatyczne (często dochodzi do takich objawów jak: wrzody żołądka, nadciśnienie, napady depresji, uczucie osamotnienia i alienacji oraz pojawienie się innych kryzysów obok tych związanych z pracą -małżeńskich, rodzinnych. Na tym etapie interwencja wymaga pomocy specjalisty – lekarza, psychologa. Może być konieczna zmiana pracy).
Wkrótce ukaże się druga część materiału, pokazująca sposoby przeciwdziałania wypaleniu zawodowemu.
BIBLIOGRAFIA
1. Fengler J., Pomaganie męczy – wypalenie w pracy zawodowej, 2000.
2. Kędracki E., Wypalenie zawodowe nauczycieli, w: Szkoła a wypalenie zawodowe, pod red. J. Kropiwnickiego, Zielona Góra, 1999.
3. Maslach Ch., Wypalenie w perspektywie wielowymiarowej, w: Wypalenie zawodowe. Przyczyny – Mechanizmy – Zapobieganie, pod red. H. Sęk. Warszawa 2000.
4. Pines A. M., Wypalenie – w perspektywie egzystencjalnej, w: Wypalenie zawodowe. Przyczyny – Mechanizmy – Zapobieganie, pod red. H. Sęk, Warszawa 2000.
5. Sekułowicz M., Wypalenie nauczycieli pracujących z osobami z niepełnosprawnością intelektualną, Wrocław, 2002.
6. Wielgus A, ks. Tomaszewski J., Wypalenie zawodowe, Kraków 2013.
Autorki: Alicja Strzelczyk, Joanna Milewska
Materiał nadesłany przez Czytelniczki portalu Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli
Imię i nazwisko prowadzącego zajęcia: Uczestnicy: dzieci w wieku przedszkolnym lub wczesnoszkolnym Data zajęć: Miejsce…
Tematyka zajęć: Rozwijanie wrażliwości i kreatywności artystycznej zgodnie z potrzebami i możliwościami uczestników zajęć. Placówka:…
Depresja to stan patologicznego zaburzenia nastroju, trwający dłuższy czas, któremu najczęściej towarzyszy dezorganizacja aktywności człowieka,…
Imię i nazwisko prowadzącego zajęcia: Uczestnicy: Uczeń z zaburzeniami ze spektrum autyzmu (8-12 lat) Data…
Już w życiu płodowym zaobserwować można przejawy związku dłoni z obszarem ustno-twarzowym. Około ósmego tygodnia…
Konspekt zajęć dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu znacznym, autyzm - klasa IV Temat:…