Nauczycielskie grupy wzajemnego wsparcia

„Przyjaźń daje moc do wspólnego przezwyciężania trudności, pomaga dźwigać odpowiedzialność, nie daje zapominać, że trzeba szukać tego, co najważniejsze”

Maria Grzegorzewska

Istotą pedagogiki specjalnej jest niesienie pomocy i wsparcia osobom z różnorodnymi ograniczeniami, które znacząco wpływają na ich proces kształcenia oraz wychowania, jak i socjalizacji. Jej zadaniem jest nauczanie, wspomaganie wychowywania oraz rewalidacja, czyli usprawnianie obniżonych funkcji i kompensowanie ich poprzez te, które są prawidłowo wykształcone.

Studia z zakresu pedagogiki specjalnej ukończyć może praktycznie każdy, ale w tym zawodzie niezbędne są również pewne kompetencje oraz cechy charakteru, które mogą pomóc w efektywnej pracy z osobami o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Podstawę warsztatu pracy nauczyciela specjalnego stanowi głównie jego osobowość. Osiąganie zamierzonych efektów i odnoszenie osobistej satysfakcji możliwe jest dzięki posiadaniu następujących cech:

• tolerancji,
• wrażliwości i otwartości na potrzeby innych ludzi,
• akceptacji dla niesprawności i niewiedzy,
• umiejętności wyrażania akceptacji i potwierdzania wartości,
• twórczej, poszukującej postawy wobec pracy.

Wiele osób uważa, że pedagog specjalny to zawód z misją. Wychowankami jego są osoby o dysfunkcjach, czy to w rozwoju intelektualnym, czy fizycznym. Bez względu na to, czy przyjdzie mu pracować z osobą niewidomą, czy niepełnosprawną intelektualnie, musi tak dopasować metody pracy z nią, aby mogła w optymalny sposób zdobywać wiedzę oraz inne umiejętności, przydatne w życiu. Pamiętajmy, że nauczanie to nie tylko siedzenie w szkolnej ławce. Na proces pedagogiczny składa się zarówno kształcenie, jak i wychowywanie, wspieranie oraz przeprowadzanie rehabilitacji, w tym rehabilitacji społecznej, czyli integrowaniu osób niepełnosprawnych ze społeczeństwem. Dla pedagogiki specjalnej to nie lada wyzwanie, zwłaszcza dziś, w czasach pozornej tolerancji i wzrastającego wykluczenia.

Praca z osobami niepełnosprawnymi intelektualnie ma obciążający charakter i wymaga od wykonujących ją osób zasobów pozwalających poradzić sobie z licznymi, trudnymi do sprostania wymaganiami. Nauczyciele pracujący z osobami niepełnosprawnymi intelektualnie często spotykają się z silnym pobudzeniem emocjonalnym swoich podopiecznych, samouszkodzeniami, agresją, niszczeniem przedmiotów, krzykiem, wulgaryzmami, czy bezradnością wymagającą stałej dyspozycji i pomocy.

Również zakładane efekty edukacyjno-wychowawcze bywają niewspółmierne do wkładanego w nie wysiłku. Długotrwała praca w takich warunkach sprzyja obciążeniu psychicznemu i szybkiemu wypaleniu zawodowemu. Dlatego też, aby temu zjawisku przeciwdziałać, wśród nauczycieli powstają grupy wzajemnego wsparcia, grupy wzajemnej pomocy, grupy koleżeńskiej współpracy.

W czasie regularnych spotkań grupy wsparcia, nauczyciele starają się wymieniać doświadczeniami, spoglądać na trudne sytuacje z różnych perspektyw, poszukiwać skutecznych rozwiązań, odpowiadać na potrzeby uczestników grupy.

Celem grupy wzajemnego wsparcia jest:

• przeciwdziałanie wypaleniu zawodowemu,
• autorefleksja,
• doskonalenie metod komunikacji z „trudnym” uczniem i rodzicem,
• radzenie sobie ze stresem,
• radzenie sobie z klasą, jako grupą społeczną (odznaczającą się procesami, dynamiką, podziałem ról).

Spotkania grupy są prowadzone w sposób swobodny, w oparciu o grupowe rozmowy, przyzwolenie na wyrażanie emocji, gotowość do akceptacji. Podstawą funkcjonowania grupy jest kontrakt obejmujący dyskrecję.

Zasady pracy w grupie:

• otwarcie mówimy o problemach,
• szanujemy granice swoje i innych,
• uwzględniamy potrzeby innych,
• rozmawiamy o problemach, a nie o osobach, nie oceniamy,
• słuchamy się wzajemnie,
• dbamy o poczucie bezpieczeństwa,
• każdy ma wpływ na stopień własnej aktywności,
• wspieramy każdą inicjatywę,
• dajemy sobie prawo do niepowodzeń.

Spotkania koleżeńskiej grupy wsparcia odbywają się na neutralnym gruncie, a jej uczestnicy dbają o dobrą atmosferę tych kontaktów. Tym samym wzmacniają swoje poczucie bezpieczeństwa i wspólnoty. Pozytywne relacje wśród nauczycieli owocują zaangażowaniem i efektywną współpracą w szkole.

Uwarunkowania dobrej współpracy w szkole:

• Mając poczucie wspólnoty, chętnie ze sobą współpracujemy.
• Mamy jasno określony wspólny cel.
• Jesteśmy partnerami w działaniu (niezależnie od „funkcji” mamy jednakowe prawo do głosu w dyskusji).
• Każdy jest ważny w realizacji wspólnego celu.
• Odnosimy się do siebie z szacunkiem i życzliwością.
• Cieszymy się z tego, co udało się osiągnąć.
• Działanie zaczynamy od siebie (nie przerzucamy odpowiedzialności na innych).
• Dajemy sobie prawo do niepowodzenia.
• Jesteśmy otwarci na korzystanie ze wsparcia i dajemy wsparcie.

Zarówno nauczyciele, jak również rodzice i uczniowie wiedzą, że w szkole rządzi dyrektor. Jedną z najważniejszych umiejętności, jakie musi posiadać dyrektor szkoły, jest umiejętność kierowania ludźmi. Właściwe kierowanie podwładnymi jest zarazem jednym z najtrudniejszych wyzwań, jakim musi sprostać pracodawca. Aby podołać temu wyzwaniu, osoby sprawujące funkcje kierownicze, powinny mieć odpowiednie przygotowanie z dziedziny psychologii, gdyż taka wiedza ułatwia właściwe postępowanie z ludźmi, a także oddziaływanie na nich.

Umiejętność wpływania na zachowania pracowników jest bardzo ważna, jeżeli chcemy, by swoje obowiązki wykonywali zgodnie z naszymi oczekiwaniami. Potrzebna jest, więc pracodawcom wiedza na temat motywacji do pracy. Pracodawca, który chce odnieść sukces, musi mieć podwładnych odpowiednio umotywowanych do pracy. W przeciwnym wypadku, gdy tej motywacji będzie brak, najbardziej ambitne plany legną w gruzach, gdyż nie będzie ich miał kto wprowadzać w życie z należytym zaangażowaniem.

Zasady efektywnej współpracy nauczyciele – dyrektor:

• wsparcie pomysłów i inicjatyw przez dyrektora,
• tworzenie przestrzeni do wypowiedzi,
• aktywne słuchanie,
• rozwiązywanie spraw na bieżąco, bez odkładania „na później”,
• budowanie zaufania i swobody,
• poczucie wspólnoty, synergii,
• empatyczna i elastyczna postawa dyrektora,
• życzliwość, informacja zwrotna, docenianie,
• takt i dyskrecja.

Grupy wsparcia dla nauczycieli bywają jak wizyta u psychoterapeuty. Bardzo często ich członkowie chcą się tylko wygadać i wyrzucić z siebie niekorzystne emocje. Najważniejsze jednak w poczynaniach pedagogicznych  jest to, aby nauczyciel na bieżąco analizował swoją pracę i samodzielnie odpowiadał na pytanie, czy właściwie wywiązuje się ze swoich obowiązków. W natłoku bieżących stresujących spraw musi również znaleźć czas na rozwijanie własnych pasji i zainteresowań. Zajęcie się tym, co lubimy, pomoże bowiem odreagować trudny dzień, zachować dystans, pozyskać dobrą energię do dalszej edukacyjno–wychowawczej drogi.

Źródła:

Piszczek M. „Przewodnik dla nauczycieli uczniów upośledzonych umysłowo w stopniu znacznym i umiarkowanym”

„Partnerstwo we współpracy  rodziców i nauczycieli w szkołach  – materiały z forum wymiany doświadczeń” wyd. ORE

Autor: Dorota Majcher

Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli