Nauczyciele biorący udział w procesie edukacji dziecka z wadą słuchu w szkole masowej powinni być świadomi tego, na czym polegają trudności ucznia z obniżoną sprawnością percepcji słuchowej.
Biorąc pod uwagę dziecko z wadą słuchu należy pamiętać, że istnieją różne rodzaje wad słuchu ale także różne rodzaje niedosłuchów. Często trudności ucznia nie wynikają tylko z wady słuchu, ponieważ mogą być powiązane z innymi dysfunkcjami.
Dla nauczyciela ważne są informacje dotyczące stopnia ubytku słuchu u dziecka oraz jego funkcjonowania w aparatach słuchowych czy implancie ślimakowym w zakresie odbioru dźwięków. Poziom słyszenia może ulegać wahaniom. Uczeń może słyszeć raz lepiej, a raz gorzej. Należy pamiętać, że aparat wspomagający słyszenie nie czyni z ucznia z uszkodzonym słuchem osoby normalnie słyszącej oraz że upośledzenie słuchu nie jest związane z inteligencją.
Stopień ubytku słuchu a konsekwencje dla rozumienia języka i mowy
1. Ubytek słuchu w granicach normy 15-25 dB.
Dziecko może mieć trudności z rozumieniem cichej mowy z większej odległości. Na ogół nie ma problemów z artykulacją. Może mieć mniejszy zasób słownictwa oraz wykazywać ograniczenia sprawności językowych.
2. Łagodny niedosłuch na poziomie 30-45 dB.
Dziecko ma trudności w słyszeniu i odbiorze mowy z odległości 1m. Bez większych problemów może prowadzić rozmowę twarzą w twarz. W warunkach lekcyjnych umyka mu 50% dyskusji, jeśli koledzy mówią zbyt cicho, i niewyraźnie lub nie widzi twarzy osób mówiących. Może mieć trudności z artykulacją w zależności od zakresu ubytku słuchu i kształtu krzywej audiogramu.
3. Umiarkowany niedosłuch na poziomie 50-60 dB.
Dziecko nie mając aparatu słuchowego nie odbiera prawie nic z treści lekcji. Może rozumieć tylko głośną mowę i to z odległości do 1 m. Może mieć też trudności z odbiorem i zrozumieniem innych dźwięków z otoczenia. Ma wadliwą artykulację.
4. Ciężki ubytek słuchu na poziomie 80-95 dB.
Dziecko może słyszeć jedynie głośne dźwięki z otoczenia. Mowa i język mogą się rozwinąć tylko w efekcie wczesnej diagnozy oraz dzięki intensywnej rehabilitacji słuchu i mowy. U niektórych dzieci rozumienie mowy może nastąpić dopiero po zastosowaniu komunikacji totalnej – za pośrednictwem wszystkich zmysłów. Mowa dziecka może brzmieć w sposób zbliżony do normy (cechy głosu, rytm mowy), chociaż nie zawsze bywa zrozumiała.
5. Głęboki ubytek słuchu na poziomie 95 dB i więcej.
Szanse na spontaniczny rozwój mowy i języka są znikome. Mowa dziecka może być niezrozumiała dla otoczenia. Rozumienie mowy u większości dzieci może być osiągnięte przy zastosowaniu komunikacji totalnej. Część dzieci nie używa aparatów słuchowych ze względu na niewielką skuteczność wzmocnienia. Mowa dziecka i jej znajomość są na niskim poziomie rozwoju. Możliwości przyswojenia programu szkolnego przez dziecko mogą być poważnie ograniczone.
Wskazówki do pracy z uczniem z wadą słuchu
W procesie nauczania należy uwzględnić obiektywne ograniczenia wynikające z dysfunkcji słuchu i w związku z tym starać się o zapewnienie uczniowi optymalnych warunków do percepcji mowy:
- należy zapewnić dobre oświetlenie klasy (źródło światła powinno znajdować się z tyłu za uczniem), miejsce w pierwszej,drugiej lub trzeciej ławce w rzędzie bocznym co umożliwi łatwe odwracanie się do mówiącego kolegi i obserwację twarzy nauczyciela w celu umożliwienia odczytywania mowy z ust oraz lepszego zrozumienia,
- ucho lepiej słyszące uczeń powinien mieć skierowane w stronę klasy, osoby mówiącej,
- prowadząc lekcję należy stać w pobliżu ucznia, zwróconym w jego stronę, mówić w sposób naturalny, wyraźnie, unikać pojedynczych słów, stosować krótkie zdania lub frazy, upewniając się czy uczeń rozumie o co pytamy lub co do niego mówimy (ma to mobilizować ucznia do lepszej koncentracji uwagi i ułatwiać mu zrozumienie tematu),
- chcąc doskonalić umiejętności językowe ucznia należy skoncentrować się na wzbogacaniu zasobu słownika biernego i czynnego, zrozumieniu, omawiając istotne pojęcia i wyjaśniając nowe słownictwo,
- należy zachęcać ucznia by dawał znać, gdy czegoś nie usłyszał lub nie zrozumiał,
- uczeń z wadą słuchu ma trudności z wykonywaniem kilku czynności w tym samym czasie, nie jest w stanie słuchać nauczyciela – co wymaga obserwacji jego twarzy – jednocześnie otworzyć książkę i odnaleźć wskazane ćwiczenie, dlatego może nie nadążać za tempem pracy pozostałych uczniów w klasie i wskazane jest by siedział w ławce z dobrym uczniem,
- ważne jest utrzymać niski poziom hałasu w klasie wyjaśniając uczniom dlaczego to jest istotne,
- przy omawianiu tematu należy zapisać na tablicy słowa kluczowe oraz używać pomocy
wizualnych,
- w pierwszych latach nauki szkolnej nauczyciel może z wyprzedzeniem podawać rodzicom tematy zajęć, czytanki, po to by uczeń aktywniej mógł uczestniczyć w zajęciach lekcyjnych,
- dyktanda przeprowadzać indywidualnie – wskazane wolne i wyraźne dyktowanie na wprost,
- w zależności od możliwości ucznia w zakresie obowiązujących lektur wyznaczać ważniejsze fragmenty do opanowania,
- nie wymagać czytania i wygłaszania wierszy z zastosowaniem odpowiedniej intonacji, tempa, pauz,
- zrezygnować z ćwiczeń zmierzających do wzmożenia tempa czytania, zwrócić szczególną uwagę na czytanie ze zrozumieniem,
- materiał gramatyczno-ortograficzny opracowywać przede wszystkim w formie ćwiczeń praktycznych bez egzekwowania znajomości reguł,
- prace pisemne oceniać głównie pod względem wartości merytorycznych,
- wymagamy od ucznia przystosowania się do tych samych reguł, które obowiązują innych kolegów w klasie,
- uczeń z wadą słuchu powinien mieć sprawny, działający i dobrze dostrojony aparat słuchowy by mógł w pełni uczestniczyć w lekcji.
Trudności ucznia z wadą słuchu
Niepowodzenia ucznia z wadą słuchu dotyczą głównie szeroko rozumianej komunikacji werbalnej i przejawiają się w formie następujących trudności:
- w rozumieniu bardziej złożonych poleceń, pytań, treści zadań, stwierdzeń,
- w rozumieniu pojęć abstrakcyjnych (myślenie abstrakcyjne u dziecka z wadą słuchu rozwija się znacznie wolniej),
- w zrozumieniu znaczenia danego słowa w zależności od kontekstu w jakim się ono znajduje,
- w pełnym rozumieniu czytanego tekstu w zależności od ilości występujących w nim pojęć abstrakcyjnych oraz trudniejszych konstrukcji zdaniowych (trudności w rozumieniu lektur oraz wiedzy przedmiotowej zawartej w podręcznikach),
- w rozumieniu mowy tylko na drodze słuchowej,
- w koncentrowaniu uwagi na czas trwania wszystkich lekcji w ciągu dnia (wielozmysłowe śledzenie toku lekcji, które wymaga od dziecka znacznego wysiłku jest bardzo męczące),
- w formułowaniu wypowiedzi ustnych i pisemnych o charakterze wiązanym poprawnych gramatycznie, składniowo i stylistycznie (agramatyczna budowa zdań jest typowym zjawiskiem dla osób niedosłyszących),
- trudności artykulacyjne, które zależą od wielkości ubytku słuchu oraz efektów dotychczasowej rehabilitacji słuchu i mowy,
- w bezbłędnym pisaniu (ograniczone możliwości analizy słuchowej w zależności od typu i stopnia ubytku słuchu; w pisaniu ze słuchu może nie nadążać za tempem pisania, przekręcać słowa, zmieniać końcówki),
- uczeń z wadą słuchu ma ograniczone możliwości korzystania z wielu środków masowego przekazu więc jego zasób informacji może być ograniczony.
Ocenianie ucznia z wadą słuchu
Ocenianie ucznia z wadą słuchu wymaga znacznej indywidualizacji. Nie jest to proste zadanie zwłaszcza, że należy wziąć pod uwagę wiele kryteriów. Warto dokonać najpierw oceny opisowej, a następnie wyrazić ocenę stopniem. Ułatwi to w pewien sposób dostrzeżenie przyrostu wiedzy i umiejętności ucznia.
Oceniając należy brać pod uwagę:
- rodzaj ubytku słuchu i ewentualne inne dysfunkcje, które często ograniczają możliwości
ucznia,
- wysiłek ucznia przejawiający się pracowitością, pilnością i systematycznością,
- błędy artykulacyjne, gramatyczne, przekręcanie wyrazów oraz inne wynikające z niedosłuchu nie mogą wpływać na ocenę,
- w przypadku ustnego odpytywania można oczekiwać odpowiedzi na konkretne, zrozumiałe dla ucznia pytania (należy pamiętać, że uczeń z wadą słuchu z powodu lęku przed reakcją klasy i nauczyciela unika sytuacji, w których musiałby przyznać się do tego, że nie rozumie mowy innych co może wywoływać u ucznia stres, niepewność, zahamowanie czy też lęk przed ośmieszeniem),
- jeżeli uczeń udzielił złej odpowiedzi lub nie odpowiedział (ustnie lub pisemnie) należy upewnić się czy zrozumiał pytanie zadając je ponownie (sformułować proste pytanie) i dopiero wówczas brak prawidłowej odpowiedzi może oznaczać, że uczeń nie przyswoił danego materiału,
- zadając pytania należy unikać takich, które wymagają odpowiedzi tak lub nie i pamiętać, że uczeń niedosłyszący mimo, że nie zrozumie pytania czy informacji z reguły przytaknie,
- przy ocenie samodzielnych prac pisemnych należy uwzględnić zasób słownictwa, poziom wiadomości, samodzielny wysiłek i wkład pracy z pominięciem błędów spowodowanych niedosłuchem,
- o klasówkach i sprawdzianach uczeń powinien być poinformowany z wyprzedzeniem, najlepiej w formie pisemnej ponieważ potrzebuje więcej czasu na przyswojenie wiadomości,
- ocena negatywna pogłębia bierność i brak wiary we własne możliwości oraz nasila kompleks niepełnosprawności, dlatego też powinna być poprzedzona informacją o tym, za co ją uczeń otrzymał,w jaki sposób może ją poprawić i kto mu pomoże,
- ocena powinna pełnić funkcję rewalidacyjną i wychowawczą, a w mniejszym zakresie dydaktyczną.
Wiedząc, że uczeń z dysfunkcją słuchu wymaga właściwego i zindywidualizowanego traktowania w procesie dydaktyczno-wychowawczym pożądany jest dobry kontakt nauczyciela ze specjalistami, którzy prowadzą z dzieckiem rehabilitację słuchu i mowy oraz kontakt z rodzicami.
Materiał opracowała Czytelniczka portalu Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli
mgr Monika Kurkiewicz – surdopedagog, logopeda, nauczyciel terapii pedagogicznej
Literatura :
1. Buryn Urszula, Teresa Hulboj i inni – praca zbiorowa “Mój uczeń nie słyszy”, MEN,
Warszawa 2001r.
2. Jastrzębowska Grażyna, “Diagnoza i terapia zaburzeń mowy dzieci niedosłyszących
i głuchych”, Logopedia – Pytania i Odpowiedzi pod red. Tadeusza Gałkowskiego
i Grażyny Jastrzębowskiej, Opole 2003r.
3. Wyczesany Janina, “Dziecko z wadą słuchu w szkole podstawowej”, Wydawnictwo
SPONSOR, Kraków 1992r.