Wspomaganie rozwoju dzieci słabo widzących

Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka jest interdyscyplinarnym podejściem, umożliwiającym objęcie specjalistyczną opieką dziecko oraz jego rodzinę od chwili rozpoznania pierwszych niepokojących symptomów zaburzeń. Podstawą jest współpraca rodziców i terapeutów w poznaniu dziecka i realizacji programów wspomagania rozwoju.

Istotą wczesnego wspomagania jest^[1]:

• wsparcie rodziców w odnalezieniu się w nowej rzeczywistości, podniesienie poziomu            samooceny oraz nauczenie spostrzegania u własnego dziecka mocnych stron,
• opracowanie diagnozy umiejętności funkcjonalnych, bazując na badaniach diagnostycznych, obserwacjach, wywiadach z rodzicami,
• opracowanie, wdrożenie wieloprofilowego programu terapeutycznego dostosowanego do możliwości dziecka oraz warunków środowiskowych, uwzględniający różne strategie terapeutyczne^[2].

Kluczowym zagadnieniem we wspomaganiu rozwoju widzenia dzieci słabo widzących jest wczesne rozpoczęcie oddziaływań usprawniających. Większość funkcji wzrokowych rozwija się bardzo wcześnie, czyli w pierwszych tygodniach życia dziecka. Fiksacja centralna inaczej plamkowa z lokalizacją na wprost oczu, kształtuje się pomiędzy 4. a 6. tygodniem życia. Jednym z najistotniejszych momentów w rozwoju niemowlęcia jest nawiązanie kontaktu matki z dzieckiem. We wczesnym okresie niemowlęcym także rozwija się widzenie obuoczne – fuzja i konwergencja występują już w 2.-3. miesiącu życia. Wiedza na temat plastyczności układu wzrokowego stanowi podstawę do praktycznych działań mających na celu pobudzanie rozwoju funkcji wzrokowych u dzieci słabo widzących i dzieci z dysfunkcją wzroku. Układ wzrokowy dojrzewa pod wpływem stymulacji wizualnej^[3].

Jednym ze znaczących osiągnięć okresu niemowlęcego jest rozwój koordynacji wzrokowo-ruchowej. Umiejętność ta powinna kształtować się od momentu przyjścia dziecka na świat. Rozwój umiejętności chwytania i manipulowania zależy w bezpośredni sposób od rozwoju wzroku^[4].

Tab. 1 Funkcje wzrokowe i umiejętności kontrolowane wzrokiem, rozwijane u dzieci słabo widzących w okresie niemowlęcym

Biorąc pod rozważania drugi i trzeci rok życia dziecka, charakteryzuje się on wielkimi zmianami w poznawaniu otaczającego świata, rozwój percepcji wzrokowej uzależniony jest w tym wieku od samodzielnej aktywności dziecka. W okresie poniemowlęcym dziecko wymaga stworzenia warunków i wykorzystania adaptacji pozwalających na podążanie za naturalnym torem rozwoju. Podstawowym sposobem uczenia się dziecka we wczesnym dzieciństwie jest naśladowanie czynności innych osób ^[5].

Należy wspomnieć o ważnych funkcjach związanych z percepcją wzrokową, które wpływają na efektywny rozwój u dziecka słabo widzącego w wieku poniemowlęcym, są to^[6]:

• rozróżnianie, rozpoznawanie i nazywanie obiektów wzrokowych,
• badanie wzrokiem i wskazywanie szczegółów na konkretnych przedmiotach,
• naśladowanie działań z obiektami oraz na obiektach,
• rozróżnianie, rozpoznawanie i nazywanie wzorów graficznych przedmiotów oraz czynności wskazanych na obrazkach – wzmacnianie umiejętności rozpoznawania osób, przedmiotów, czynności w pierwszej kolejności jednoelementowych, następnie wieloelementowych,
• dobieranie konkretnych przedmiotów według koloru, kształtu, wielkości i funkcji,
• rozróżnianie i identyfikacja kształtów i szczegółów na obrazkach – wzmacnianie umiejętności rozróżniania i identyfikowania.

Biorąc pod uwagę wiek przedszkolny – w tym wieku dojrzewanie mózgu sprzyja rozwojowi integracji sensorycznej. Dzieci rozpoznają niektóre kształty geometryczne i kilka liter alfabetu, rozwinięta jest zdolność rozróżniania barw oraz ich odcieni. Dzieci z obniżoną ostrością wzroku jak i również z ubytkami w polu widzenia nie są w stanie odpowiednio zinterpretować treści danego zadania. Wiek przedszkolny dla wielu dzieci słabo widzących to czas rozpoczęcia nauki posługiwania się pomocami optycznymi – zwłaszcza lupami.

Dziecko słabo widzące z racji konsekwencji wynikających ze schorzenia układu wzrokowego ma ograniczone możliwości percepcji wzrokowej i wymaga wielu ćwiczeń rozwijających analizę i syntezę wzrokową. Są to ćwiczenia typu^[7]:

• rysowanie linii i kształtów po przyjrzeniu się modelowi,
• dobieranie obrazków przedmiotów do konkretnych przedmiotów i obrazków,
• rozróżnianie, rozpoznawanie i identyfikowanie barw,
• identyfikowanie obrazu przedmiotu na podstawie częściowo widocznego elementu,
• składnie obiektu z części,
• rozpoznawanie i odtwarzanie figur i znaków,
• identyfikowanie zdarzeń na obrazkach, opowiadanie historyjek obrazkowych na ich podstawie,
• różnicowanie figur na podstawie pojedynczego znaku,
• nazywanie brakujących szczegółów na obrazku,
• rozpoznawanie i identyfikowanie liter i wyrazów,
• odnajdywanie figur na wzorzystym tle,
• kojarzenie wyrazów z obrazkiem,
• identyfikowanie wyrazów,
• odtwarzanie znaków abstrakcyjnych z pamięci.

Opracowanie: mgr Katarzyna Kozak – nauczyciel w Zespole Szkolno-Przedszkolnym nr 2 w Nisku, tyflopedagog, surdopedagog, terapeuta pedagogiczny, oligofrenopedagog, logopeda wczesnoszkolny i przedszkolny, logorytmik i rytmik, trener Sensoplastyki®, Czytelniczka Portalu

[1] Czerwińska K., (2015). Wczesne wspomaganie dziecka z niepełnosprawnością wzroku w kręgu diagnozy i terapii (s.93-108).

[2] Piotrowicz R., (2013) Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka – kompleksowe wsparcie terapeutyczne dziecka i rodziny. Diagnoza a program.

[3] Czerwińska K., (2015). Wczesne wspomaganie dziecka z niepełnosprawnością wzroku  w kręgu diagnozy i terapii (s. 93-107).

[4] Ibidem.

[5] Czerwińska K., (2015). Wczesne wspomaganie dziecka z niepełnosprawnością wzroku  w kręgu diagnozy i terapii (s. 102-104).

[6] Ibidem.

[7] Czerwińska K., (2015). Wczesne wspomaganie dziecka z niepełnosprawnością wzroku  w kręgu diagnozy i terapii (s. 105-106).