Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka jest interdyscyplinarnym podejściem, umożliwiającym objęcie specjalistyczną opieką dziecko oraz jego rodzinę od chwili rozpoznania pierwszych niepokojących symptomów zaburzeń. Podstawą jest współpraca rodziców i terapeutów w poznaniu dziecka i realizacji programów wspomagania rozwoju.

Istotą wczesnego wspomagania jest^[1]:

• wsparcie rodziców w odnalezieniu się w nowej rzeczywistości, podniesienie poziomu            samooceny oraz nauczenie spostrzegania u własnego dziecka mocnych stron,
• opracowanie diagnozy umiejętności funkcjonalnych, bazując na badaniach diagnostycznych, obserwacjach, wywiadach z rodzicami,
• opracowanie, wdrożenie wieloprofilowego programu terapeutycznego dostosowanego do możliwości dziecka oraz warunków środowiskowych, uwzględniający różne strategie terapeutyczne^[2].

Kluczowym zagadnieniem we wspomaganiu rozwoju widzenia dzieci słabo widzących jest wczesne rozpoczęcie oddziaływań usprawniających. Większość funkcji wzrokowych rozwija się bardzo wcześnie, czyli w pierwszych tygodniach życia dziecka. Fiksacja centralna inaczej plamkowa z lokalizacją na wprost oczu, kształtuje się pomiędzy 4. a 6. tygodniem życia. Jednym z najistotniejszych momentów w rozwoju niemowlęcia jest nawiązanie kontaktu matki z dzieckiem. We wczesnym okresie niemowlęcym także rozwija się widzenie obuoczne – fuzja i konwergencja występują już w 2.-3. miesiącu życia. Wiedza na temat plastyczności układu wzrokowego stanowi podstawę do praktycznych działań mających na celu pobudzanie rozwoju funkcji wzrokowych u dzieci słabo widzących i dzieci z dysfunkcją wzroku. Układ wzrokowy dojrzewa pod wpływem stymulacji wizualnej^[3].

Jednym ze znaczących osiągnięć okresu niemowlęcego jest rozwój koordynacji wzrokowo-ruchowej. Umiejętność ta powinna kształtować się od momentu przyjścia dziecka na świat. Rozwój umiejętności chwytania i manipulowania zależy w bezpośredni sposób od rozwoju wzroku^[4].

Tab. 1 Funkcje wzrokowe i umiejętności kontrolowane wzrokiem, rozwijane u dzieci słabo widzących w okresie niemowlęcym

Biorąc pod rozważania drugi i trzeci rok życia dziecka, charakteryzuje się on wielkimi zmianami w poznawaniu otaczającego świata, rozwój percepcji wzrokowej uzależniony jest w tym wieku od samodzielnej aktywności dziecka. W okresie poniemowlęcym dziecko wymaga stworzenia warunków i wykorzystania adaptacji pozwalających na podążanie za naturalnym torem rozwoju. Podstawowym sposobem uczenia się dziecka we wczesnym dzieciństwie jest naśladowanie czynności innych osób ^[5].

Należy wspomnieć o ważnych funkcjach związanych z percepcją wzrokową, które wpływają na efektywny rozwój u dziecka słabo widzącego w wieku poniemowlęcym, są to^[6]:

• rozróżnianie, rozpoznawanie i nazywanie obiektów wzrokowych,
• badanie wzrokiem i wskazywanie szczegółów na konkretnych przedmiotach,
• naśladowanie działań z obiektami oraz na obiektach,
• rozróżnianie, rozpoznawanie i nazywanie wzorów graficznych przedmiotów oraz czynności wskazanych na obrazkach – wzmacnianie umiejętności rozpoznawania osób, przedmiotów, czynności w pierwszej kolejności jednoelementowych, następnie wieloelementowych,
• dobieranie konkretnych przedmiotów według koloru, kształtu, wielkości i funkcji,
• rozróżnianie i identyfikacja kształtów i szczegółów na obrazkach – wzmacnianie umiejętności rozróżniania i identyfikowania.

Biorąc pod uwagę wiek przedszkolny – w tym wieku dojrzewanie mózgu sprzyja rozwojowi integracji sensorycznej. Dzieci rozpoznają niektóre kształty geometryczne i kilka liter alfabetu, rozwinięta jest zdolność rozróżniania barw oraz ich odcieni. Dzieci z obniżoną ostrością wzroku jak i również z ubytkami w polu widzenia nie są w stanie odpowiednio zinterpretować treści danego zadania. Wiek przedszkolny dla wielu dzieci słabo widzących to czas rozpoczęcia nauki posługiwania się pomocami optycznymi – zwłaszcza lupami.

Dziecko słabo widzące z racji konsekwencji wynikających ze schorzenia układu wzrokowego ma ograniczone możliwości percepcji wzrokowej i wymaga wielu ćwiczeń rozwijających analizę i syntezę wzrokową. Są to ćwiczenia typu^[7]:

• rysowanie linii i kształtów po przyjrzeniu się modelowi,
• dobieranie obrazków przedmiotów do konkretnych przedmiotów i obrazków,
• rozróżnianie, rozpoznawanie i identyfikowanie barw,
• identyfikowanie obrazu przedmiotu na podstawie częściowo widocznego elementu,
• składnie obiektu z części,
• rozpoznawanie i odtwarzanie figur i znaków,
• identyfikowanie zdarzeń na obrazkach, opowiadanie historyjek obrazkowych na ich podstawie,
• różnicowanie figur na podstawie pojedynczego znaku,
• nazywanie brakujących szczegółów na obrazku,
• rozpoznawanie i identyfikowanie liter i wyrazów,
• odnajdywanie figur na wzorzystym tle,
• kojarzenie wyrazów z obrazkiem,
• identyfikowanie wyrazów,
• odtwarzanie znaków abstrakcyjnych z pamięci.

Opracowanie: mgr Katarzyna Kozak – nauczyciel w Zespole Szkolno-Przedszkolnym nr 2 w Nisku, tyflopedagog, surdopedagog, terapeuta pedagogiczny, oligofrenopedagog, logopeda wczesnoszkolny i przedszkolny, logorytmik i rytmik, trener Sensoplastyki®, Czytelniczka Portalu

[1] Czerwińska K., (2015). Wczesne wspomaganie dziecka z niepełnosprawnością wzroku w kręgu diagnozy i terapii (s.93-108).

[2] Piotrowicz R., (2013) Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka – kompleksowe wsparcie terapeutyczne dziecka i rodziny. Diagnoza a program.

[3] Czerwińska K., (2015). Wczesne wspomaganie dziecka z niepełnosprawnością wzroku  w kręgu diagnozy i terapii (s. 93-107).

[4] Ibidem.

[5] Czerwińska K., (2015). Wczesne wspomaganie dziecka z niepełnosprawnością wzroku  w kręgu diagnozy i terapii (s. 102-104).

[6] Ibidem.

[7] Czerwińska K., (2015). Wczesne wspomaganie dziecka z niepełnosprawnością wzroku  w kręgu diagnozy i terapii (s. 105-106).