Materiał autorstwa Czytelniczki Portalu

W pracy z dzieckiem ze spektrum autyzmu bardzo ważne jest podejście indywidualne, poznanie możliwości dziecka, kreatywność terapeuty, by nawiązać z nim bezpieczną, pozytywną relację opartą na szacunku. Wychwycenie zachowań stereotypowych, stosowanie nagród i wzmocnień, a w sytuacjach niepożądanych wstrzymywanie się od nich, jest kluczowym aspektem działań.

Przy nawiązaniu relacji ważny jest pierwszy kontakt z dzieckiem, aby go zaciekawić. Należy mówić w sposób zrozumiały, prosty, konkretny i gestykulować dla lepszego przekazu informacji, by rozumiało polecenie. Dobrze jest mówić dziecku, co robi w konkretnym momencie. Należy nauczyć go prosić o pomoc, używać zaimków, odnieść się do echolalii lub rzeczy z otoczenia dziecka, by nakierować dziecko na to, co ważne.

Dziecko z autyzmem musi nauczyć się obserwować i naśladować zachowania innych. Stanowi to dla niego wzór postępowania. Dziecko poprzez zabawę uczy się współpracy i współdziałania. Należy modelować pożądane zachowania oraz przewidywać niebezpieczeństwa. Należy redukować poziom stresu poprzez nauczenie go koncepcji czasu oraz planów dnia, aby wiedziało, co go czeka, ostrzegać o zmianach. Należy pracować na pozytywach, wzmocnieniach i nagrodach pożądanych zachowań. Ważne jest poznanie mocnych stron dziecka i bazowanie na nich.

Miejsce nauki powinno być indywidualnie dostosowane do dziecka, poukładane, bez rozpraszających bodźców. Należy pomagać mu w organizacji miejsca pracy, nauki. Należy inicjować i wspierać kontakty społeczne. Ważne jest, aby nie karać dziecka za objawy zaburzenia i chronić je przed agresją ze strony rówieśników.

Dziecko z zespołem Aspergera ma problemy w sferze społecznej, kontaktach społecznych, komunikacji, zachowaniu i zainteresowaniach. Dzieci te często są labilne emocjonalnie, mają skłonności lękowe i depresyjne oraz obniżoną samoocenę, czują się odtrącane i niezrozumiane. Nie dążą do zawierania znajomości, nie potrafią prawidłowo emocjonalnie odpowiadać. Są obok grupy. Ich słownictwo jest formalne i jeśli o czymś mówią, nie zwracają uwagi na to, że nikogo to nie ciekawi.

Mają nietypowe zainteresowania w jednej lub dwóch dziedzinach – fiksacja na danym temacie. Nie rozumieją czynności przyczynowo-skutkowych. Każde działanie musi być z nimi omówione, bo tylko wtedy czują się komfortowo. Mają zaburzoną sferę integracji sensorycznej i zaburzenia komunikacyjne, które objawiają się tym, iż brak jest opóźnienia mowy przy jednoczesnym braku umiejętności komunikowania się niewerbalnego. Charakterystyczne są ograniczenia inicjowania i podtrzymywania rozmowy oraz dosłowne rozumienie zdań, przenośni.

Dziecko z ZA ma zaburzoną prozodię – mówi jednym tonem i barwą. Mówi lub krzyczy często na jednym wdechu. Nie umie czytać z mimiki twarzy i gestów ciała. Nie lubi słuchać rozmówcy. Należy kierować do niego pojedyncze polecenia, wtedy je wykona. Kontakt wzrokowy jest ograniczony, dziecko często nie patrzy na rozmówcę. Hałas bardzo go rozprasza.

Zaburzenia społeczne dziecka objawiają się tak, jakby było ono obok grupy rówieśniczej. Nie uczestniczy w zabawach, obraża się, jest niechętne. Ma swoje zasady, które chce narzucać innym. Może być uparte, złośliwe, samotne. Ma stereotypowe zachowania. Dzieci z ZA norm społecznych uczą się intelektualnie, ponieważ nie mają wyczucia i intuicji.

Codziennie należy komunikować im swoje oczekiwania i zasady zachowywania się. Dziecko takie pragnie uczestniczyć w życiu społecznym, ale nie potrafi tego zrobić. Zadaniem nauczyciela jest pomóc wejść dziecku z zespołem Aspergera do grupy i w niej funkcjonować. Należy je aktywizować, zachęcać do uczestniczenia w zajęciach, do pracy w małych grupach. Należy tłumaczyć dziecku, jak ma mówić do rówieśnika, co uchodzi za grzeczne, a czego nie wypada, bo ono tego nie rozumie. Co jest złe, a co dobre. 

Ogólne zaburzenia rozwoju społecznego objawiają się poprzez: trudności w inicjowaniu i podejmowaniu udanych interakcji rówieśniczych, zachowanie związane z agresywnością wobec innych lub siebie, co jest spowodowane własnym krytycyzmem, cechami nadpobudliwości, impulsywności, gniewem i frustracją. Zaburzenia społeczne to również zaburzenia lękowe o charakterze fobii społecznej, co może powodować niechęć do społecznego wypowiadania się, izolowania. Objawem zaburzenia rozwoju społecznego jest też niekontrolowane specyficzne zachowanie – współruchy np. rękami, nogami, manieryzmy.

W pracy z dzieckiem z zespołem Aspergera należy każde niepożądane zachowanie tłumaczyć, chwalić za pożądane zachowania społeczne i mówić, co się wtedy czuje. Należy zawsze sprawdzać, czy dziecko zrozumiało przekaz. Potrzebuje ono wsparcia, wyrozumiałości i cierpliwości oraz dyskretnej ciągłej opieki. Budowanie i podtrzymywanie kontaktów jest najważniejsze. Należy uczyć takiego ucznia alternatywnych metod rozładowania złości, agresji i lęku.

Działania nauczyciela powinny być spójne z działaniami rodziców na wszystkich płaszczyznach życia dziecka – konsekwentna współpraca domu ze szkołą. Należy wprowadzić szeroko rozumianą terapię kontaktu – dziecko nie ma być izolowane od grupy, a ma w niej przebywać i uczyć się poprawnych relacji społecznych oraz wzorców zachowań, treningu komunikacji społecznej oraz rozumienia innych ludzi, siebie i sytuacji społecznych.

Uczymy się jednej umiejętności, ćwiczymy kilka razy, a potem stosujemy ją w życiu. Przydatne tu są historyjki społeczne i rozmowy komiksowe, odgrywanie ról i analiza oraz strategie wspólnej nauki. Należy przerywać dziecku fiksacje, wyznaczyć ramy czasowe na to np. tylko 5 minut.

Dziecko z ZA może mieć dziwne zainteresowania, które go bardzo absorbują. A rytuał pozwala mu się wyciszyć. Codzienność takiego człowieka musi być przewidywalna i poukładana, wtedy jest bezpieczny. Nauczyciel musi być konsekwentny i wyznaczać na jego pasje dany fragment dnia. Wykorzystywać je i przenosić umiejętnie na inne tematy, których dziecko ma się nauczyć.

Stosować należy wzmocnienia, nagradzanie słowne. Sprawdzonym sposobem pracy z dzieckiem z ZA jest system żetonowy. Można przyznać pule początkową. Za właściwe pożądane zachowanie należy się żeton, a za negatywne żeton jest odbierany np. w przypadku łamania zasad społecznych. Po uzyskaniu pewnej sumy żetonów, dziecko otrzymuje nagrodę, którą samo sobie wybrało. Nagroda musi być adekwatna, zrównoważona i dostarczona od razu po wykonaniu zadania. Utrwalamy przez to to zachowanie.

Dziecko z zespołem Aspergera powinno mieć orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, co w konsekwencji skutkuje tym, że ma przyznane dodatkowe zajęcia terapeutyczne. Do najważniejszych zadań wychowawcy dziecka z ZA należy: zapoznanie się z dokumentacją dziecka, orzeczeniami, opiniami, dokumentacją medyczną, psychologiczną i stosowanie się do zaleceń, poznawanie specyfiki ucznia, wprowadzanie metod aktywizujących, współpraca z rodzicami, motywowanie go, wspieranie, podnoszenie samooceny.

Należy dziecko oceniać tak, jak pozostałe dzieci w klasie, nie można go faworyzować bądź wyróżniać z tego powodu, że ma ZA.  Należy dostosować metody i formy pracy, a także sposób oceniania do jego możliwości psychofizycznych. Uczniowie z ZA realizują tę samą podstawę programową, co pozostali uczniowie.

Korzystną formą nauki dla takiego dziecka jest kształcenie integracyjne, obecnie dużo dzieci uczęszcza także do szkół ogólnodstępnych. Ważne są jasno ustalone reguły w klasie i szkole. Uczenie, jakie zachowanie jest dobre, a jakie złe. Uczyć należy mowy niewerbalnej, najpierw na obrazkach, a następnie na sobie. Nie można przestymulowywać dziecka, bo będzie zmęczone i zniechęcone.

Trening umiejętności społecznych (TUS) jest bardzo wskazany. Dzieci uczą się wtedy relacji społecznych, odpowiedniego reagowania w różnych sytuacjach społecznych. Równie ważna jest terapia integracji sensorycznej, która jest pomocna w trudnościach z odbiorem i przetwarzaniem bodźców zmysłowych oraz terapia mowy.

TUS obejmuje: kompetencje społeczne i komunikacyjne, emocje, umiejętności poznawcze, poczucie tożsamości i własnej wartości, a także samoocenę. Program zajęć terapeutycznych przewiduje naukę zawierania znajomości, słuchania, pytania, odmawiania, inicjowania rozmowy, dyskutowania, reagowania na krytykę, jej wyrażania, radzenia sobie z uczuciami: ich rozróżniania, a także mówienia komplementów.

Bibliografia

Cybulska R., Dryjańśka J., Gotlin K. „Uczeń z zespołem Aspergera w szkole ogólnodostępnej”

Własne doświadczenia, wiedza zdobyta na szkoleniach

Wykłady pani Katarzyny Chmielewskiej na temat dziecka z ASD

Autor: Elżbieta Targosz – Czytelniczka Portalu