Percepcja słuchowa to zdolność analizowania oraz interpretowania odebranych bodźców dźwiękowych. Determinuje prawidłowe przetwarzanie dźwięków mowy, odgrywa ogromną rolę w procesie nabywania mowy czynnej oraz opanowania techniki czytania i pisania. Usprawnianie percepcji słuchowej jest częścią różnego rodzaju zajęć specjalistycznych — logopedycznych, korekcyjno-kompensacyjnych czy rewalidacyjnych. Zajęcia te mogą mieć charakter indywidualny bądź grupowy. Efektywna stymulacja funkcji słuchowych wymaga treningu, który będzie spełniał kilka warunków. Taki trening, niezależnie od zajęć, na których jest realizowany, oraz czasu, jaki możemy na niego przeznaczyć, powinien być:

• prowadzony według programu sporządzonego według potrzeb i możliwości konkretnego dziecka,
• systematyczny,
• poddawany ocenie efektywności.

Terapeuta powinien być zaznajomiony z prawidłami rozwojowymi dotyczącymi poszczególnych funkcji słuchowych, by móc dokonać oceny umiejętności słuchowych swojego ucznia i dobrze zaplanować terapię — dobrać odpowiedni zakres ćwiczeń słuchowych.

Jakie pomoce terapeutyczne warto wykorzystywać podczas terapii percepcji i uwagi słuchowej?

W ramach treningu słuchowego realizowanego podczas zajęć stosujemy różne metody, formy oraz pomoce terapeutyczne. Wykorzystujemy przeróżne materiały terapeutyczne, gry, zabawki, przedmioty codziennego użytku, karty pracy oraz szeroki zakres aktywności, a wszystko to w oparciu o relację z naszym podopiecznym. Choć każdy terapeuta ma swoje preferencje, to najważniejsze jest, aby sposób realizacji celów dostosować do wieku, potrzeb oraz możliwości dziecka. Z mojego doświadczenia wynika, że podczas zajęć sprawdza się częsta zmiana aktywności. Taka dynamika pozwala uniknąć u dzieci znużenia i zniechęcenia.

Rynek oferuje również pomoce multimedialne, dlatego warto się zastanowić, jakie korzyści daje nam wykorzystanie interaktywnych narzędzi na zajęciach specjalistycznych. Choć technologie informacyjne nie wypełnią całej przestrzeni terapeutycznej, to doskonale mogą ją uzupełnić, ponieważ praktyka pokazuje, że korzystanie z takich pakietów niesie wiele atutów dla uczniów oraz nauczycieli.

Czy ćwiczenia interaktywne to na pewno odpowiednia forma do ćwiczeń terapeutycznych?

Korzyści dla uczniów są dość oczywiste, przede wszystkim interaktywny charakter jest dla nich atrakcyjny i motywuje ich do pracy. Obserwując uczniów, możemy zauważyć niewymuszoną koncentrację na bodźcach słuchowych. Charakter takich ćwiczeń daje im możliwość decydowania oraz samodzielnego wykonania ćwiczenia – na przykład w zadaniach, w których, by usłyszeć ponownie materiał językowy, uczeń musi kliknąć na ikonkę głośnika. Taka forma pracy powoduje u uczniów widoczne zaangażowanie, a nam, nauczycielom – terapeutom, daje możliwość obserwacji dziecka podczas zadań słuchowych.

Podstawą usprawniania percepcji słuchowej jest praca na materiale dźwiękowym. Dźwięki niewerbalne to dźwięki otoczenia, przedmiotów codziennego użytku czy instrumentów. Dźwięki werbalne to oczywiście mowa — nasz głos. W zależności od potrzeb i możliwości dziecka podczas różnego rodzaju ćwiczeń słuchowych początkowo wydajemy dźwięki pod kontrolą wzroku dziecka — dziecko widzi naszą twarz. Kolejnym etapem będą ćwiczenia bez kontroli wzroku. Ma to szczególne znacznie w pracy z dzieckiem z wadą słuchu. Podnosimy poprzeczkę, pracując na materiale słuchowym, który jest nagraniem dźwięków lub głosu lektora. Jednak bardzo istotne jest, aby te nagarnia, niezależnie od tego, czy mają charakter niewerbalny, czy werbalny, były dobrej jakości. Nie możemy wykorzystywać narzędzi, w których sami mielibyśmy problem z identyfikacją dźwięków. Na tym etapie terapii funkcji słuchowych programy multimedialne dobrej jakości nie tylko uatrakcyjniają zajęcia, ale są bardzo istotnym narzędziem do pracy.

Jak wykorzystuję ćwiczenia interaktywne na zajęciach rewalidacyjnych?

W ostatnich miesiącach jako nauczyciel rewalidacji z zakresu surdopedagogiki oraz oligofrenopedagogiki miałam okazję korzystać z programu Eduterapeutica Lux Trenuj ucho! Percepcja i uwaga słuchowa na zajęciach z uczniami szkolnymi. Ćwiczenia słuchowe są podstawą mojej pracy nie tylko z podopiecznym z wadą słuchu. Uczniowie, z którymi prowadzę zajęcia o innym charakterze, również mają obniżony poziom funkcji słuchowych. Stąd sporą część pracy terapeutycznej poświęcamy kształtowaniu tych umiejętności. Wykorzystanie pakietu wzbogaciło mój warsztat pracy zarówno podczas zajęć indywidulanych, jak i grupowych.

Ćwiczenia interaktywne można wykorzystywać w różnych częściach zajęć, jako ćwiczenia wstępne, zasadnicze bądź końcowe. Dla jednych dzieci będzie to atrakcyjne rozpoczęcie zajęć, a dla drugich nagroda, która motywuje ich do pracy. Na przykładzie zademonstruję, jak możemy wpleść ćwiczenia interaktywne w przebieg zajęć. Jedno z moich ulubionych ćwiczeń to tak zwany sylabowy bałagan. Uczeń słyszy słowo, w którym zamieniono kolejność sylab, a jego zadaniem jest odgadnąć, jakie to słowo. Czy podczas tego ćwiczenia trenujemy jedną funkcję słuchową? Oczywiście, że nie! Takie ćwiczenie kształtuje:

• słuch fonemowy — dziecko musi dobrze zróżnicować i zidentyfikować wszystkie głoski,
• analizę słuchową — dziecko musi dokonać analizy obróconego wyrazu,
• pamięć słuchową — dziecko musi utrzymać w pamięci sylaby i obrócić ich kolejność,
• syntezę słuchową — dziecko musi połączyć sylaby w wyraz, który jest rozwiązaniem,
• wszystko to wymaga koncentracji uwagi na bodźcach słuchowych.

Jedno ćwiczenie, a tyle umiejętności słuchowych usprawniamy w ramach tej atrakcyjnej dla uczniów zagadki słuchowej. Ćwiczenie to w pakiecie Eduterapeutica lux Trenuj Ucho wymaga od dziecka połączenia odpowiednich elementów obrazka, co jest dla niego dodatkowym wyzwaniem. Zanim skorzystamy z ćwiczenia multimedialnego, dobrze abyśmy przygotowali dziecko do tego rodzaju zagadek — wytłumaczyli, na czym polega zadanie. Dzieciom szkolnym można zademonstrować zasadę tego ćwiczenia na kartce papieru. Pamiętajmy, że świadomość fonologiczna rozwija się jeszcze wraz z opanowaniem przez dziecko techniki czytania i pisania. Jeśli chcemy wpleść takie zadanie w nasz trening słuchowy, to program multimedialny będzie doskonałym narzędziem. Po zapoznaniu ucznia z zasadami tego zadania możemy w zależności od potrzeb wykonywać z uczniem lub uczniami naprzemienne zagadki słuchowe, a podsumowaniem będzie praca z programem bądź odwrotnie – możemy zacząć od ćwiczeń interaktywnych, by w kolejnym etapie zajęć poćwiczyć wspólnie.

Program zawiera kilkanaście różnych propozycji zadań słuchowych, dzięki którym uczeń trenuje wiele funkcji słuchowych, a równocześnie są one inspiracją do działań terapeutycznych w innej formie, z wykorzystaniem innych narzędzi czy pomocy.

Percepcja słuchowa jest niezwykle ważna dla rozwoju i funkcjonowania człowieka. Determinuje rozwój mowy, przetwarzanie informacji dźwiękowych — niewerbalnych oraz werbalnych, a także co istotne dla dzieci szkolnych, o których jest mowa, stanowi bazę w procesie nauki czytania i pisania. Dlatego tak ważne okazuje się dbanie o prawidłowy poziom umiejętności słuchowych naszych uczniów w trakcie różnego typu zajęć specjalistycznych. Wzbogacajmy zatem nasz warsztat pracy, stosujmy różnorodne metody, formy i środki, dostosowujmy aktywności do potrzeb i możliwości dziecka, tak by ćwiczenia były dla niego nie tylko efektywnie, ale i atrakcyjnie spędzonym czasem.

Autorka:

Marcelina Malara – surdopedagog, oligofrenopedagog oraz terapeutka pedagogiczna. Pracuję w szkole oraz gabinetach WWR. Obecnie w trakcie studiów z zakresu logopedii. „Moja praca to moja pasja!”

Artykuł sponsorowany we współpracy z EI System