Należy pamiętać, że szkoła spełnia dwie funkcje: kształcącą oraz wychowawczą, które powinny wzajemnie się uzupełniać. W procesie uczenia się dochodzi do uwypuklenia i rozważenia – na jakim etapie znajduje się dziecko i jakie należy postawić przed nim wymagania dydaktyczne, czyli oczekiwania wobec uczniów przejawiające się w zdobytych osiągnięciach. Dodatkowym zadaniem, które jest postawione przed uczniami są wymagania programowe, czyli osiągnięcia oczekiwane w wyniku realizacji programu kształcenia, który jest zawsze po części nakazany szkole odpowiednimi dokumentami oświatowymi, a po części autorski, określony wiedzą, przekonaniami i obyczajami nauczyciela [1].

Kolejnym czynnikiem budującym zachowania uczniów jest ich motywacja. Możemy podzielić ją na zewnętrzną, która jest działaniem skierowanym na uniknięcie skutków niewykonania działania i ponoszeniem ich konsekwencji oraz wewnętrzną, która sprzyja rozwijaniu własnego zainteresowania oraz wykonywania działań z pasji i radości ich wykonania. Rozwijając tematykę szkolnego zaangażowania, funkcjonowania w grupie oraz zdobywania wiedzy można wyróżnić czynniki, które wpływają na atmosferę w klasie i sprzyjają motywacji:

• poczucie własnej wartości – uczniowie nie mają problemu ze wstydem i wzajemnym otwarciem się na siebie. Nie widać u nich ciągłej rywalizacji i wyłapywania błędów kolegów, aby ich ośmieszyć, wręcz przeciwnie, traktują się z szacunkiem oraz obserwując ich zachowanie można zauważyć, że odnoszą się do siebie kulturalnie, są świadomi swojej wartości oraz możliwości, a także wiedzą, że stosowany system kar i nagród nie jest jedynym czynnikiem kształtującym ich wartość. W klasie uczniowie czują się bezpiecznie, są odprężeni i pochłonięci nauką;
• zaangażowanie – uczniowie z pełnym zaangażowaniem oraz skupieniem zajmują się pracą na lekcji, nie należy tego mylić z przestrachem lub niepokojem i pracą wykonywaną w napięciu. W klasie słychać ruch i gwar symbolizujący wykonywaną pracę. Co ważne, uczniowie nie oczekują na koniec lekcji, a pracują z przyjemnością;
• samodzielność – w tym przypadku uczniów charakteryzuje wewnętrzna motywacja
  i zapał, w pełni biorą odpowiedzialność za podejmowane zadania. Prace wykonują samodzielnie. Ich postawę można ująć w słowach: „dbam o to, co dla mnie ważne; potrafię dać sobie radę; nie trzeba mi wszystkiego tłumaczyć – gdy będę potrzebował pomocy wiem, że mogę o nią poprosić”;
• współpraca – jest to istotny czynnik relacji panujących w klasie, o atmosferę koleżeństwa uczniowie dbają nawzajem, ważny jest dla nich kontakt z pozostałymi uczniami oraz nauczycielem. Szacunek jest podstawą ich relacji – nie lekceważą innych i sami nie czują się odrzuceni. Kiedy następuje sytuacja konfliktowa, uczniowie wspólnie z nauczycielem dążą do jej rozwiązania i wyjaśnienia. Uczniowie chętnie ze sobą współpracują, nie izolują się od grupy, nie rywalizują;
• świadome uczenie się – uczniowie są świadomi swoich wysiłków oraz trudu, który wkładają w naukę, dlatego starają się mądrze i uważnie wykorzystać dany czas. Do podejmowanych zadań nie podchodzą w sposób bezrefleksyjny i bezmyślny, ale widoczny jest w nich wysiłek i skupienie z wykonywanej pracy. Są oni świadomi swojego udziału w procesie wspólnego uczenia się i są wrażliwi na uczucia i opinie innych uczniów.

Wymienione czynniki pozwalają na to, żeby lekcje mogły odbywać się w dobrej, przyjaznej atmosferze, a zdobywanie wiedzy stało się inspiracją do poszukiwania odpowiedzi na nurtujące pytania. Natomiast pogarszanie się sytuacji można zauważyć, kiedy:

• uczniowie wdają się w utarczki, obwiniając się wzajemnie oraz tracą wiarę w swoje możliwości i predyspozycje; spowodowane jest to obniżeniem własnej wartości u uczniów;
• kiedy w klasie słabnie zaangażowanie – można wyczuć panującą apatię;
• osłabienie samodzielności wykonywanej pracy – może być widoczne poprzez: zniechęcenie oraz brak aktywności ze strony uczniów, bierność i robienie tylko tych zadań, które im się zada;
• zanika poczucie wspólnoty – przejawia się to donosami i złośliwościami względem siebie; a także w opryskliwym odnoszeniu się do siebie i poczuciu odrzucenia;
• słabnie świadome uczenie się – uczniowie stają się nieuważni, znudzeni, ich wypowiedzi są bezmyślne i nieprzemyślane [2].

Obszar szkolnego działania i sytuacja szkolna, w której uczeń musi się odnaleźć jest dla niego kolejną konsekwencją dalszej drogi edukacyjnej. Osiągnięcia szkolne dzieci z rodzin dysfunkcyjnych najczęściej są niższe niż ich rówieśników z rodzin zapewniających swoim dzieciom właściwą atmosferę wychowawczą, sprzyjającą prawidłowemu rozwojowi poznawczemu, a w przyszłości pomyślnemu startowi edukacyjnemu.

Wśród  przyczyn takiego stanu rzeczy wymienia się:

• czynniki poznawcze – szczególnie deficyty uwagi i pamięci krótkotrwałej;
• czynniki osobowościowe – obniżenie motywacji do szkolnego ucznia się spowodowane brakiem pozytywnych wzorców edukacyjnych w rodzinie; niska samoocena; trudności w samoregulacji aktywności; lękliwość społeczna;
• warunki społeczne – część z dzieci nie ma w domu rodzinnym miejsca, ani warunków do systematycznego odrabiania lekcji [3].

Bibliografia:

1. Harmin M., Duch klasy. Jak motywować uczniów do nauki?, Warszawa 2005.
2. Niemierko B., Kształcenie szkolne, Warszawa 2007.
3. Piszczek M., Równe szansę, Warszawa  2001.

[1] B. Niemierko, Kształcenie szkolne, Warszawa 2007,s. 87.

[2] M. Harmin, Duch klasy. Jak motywować uczniów do nauki?, Warszawa 2005, s.13-15.

[3] M. Piszczek, Równe szanse, Warszawa  2001, s. 7.

Autor: Agnieszka Filipowicz – Czytelniczka Portalu