Proces nauczania – uczenia się, obok budowania relacji, należy do najważniejszych wspólnych zadań nauczyciela (pedagoga, terapeuty) i ucznia. Możliwość uczenia się warunkują procesy poznawcze: spostrzeganie, uwaga, pamięć i myślenie. Nie jesteśmy  w stanie skutecznie opanować nowych umiejętności i treści, jeśli nie skupimy na nich swojej uwagi – to właśnie ta zdolność poznawcza jest niezbędna do uruchomienia świadomego i efektywnego procesu uczenia się.

Każdego dnia odbieramy miliony informacji: wzrokowych, słuchowych, dotykowych, ruchowych, językowych i innych. Tylko niewielką część z nich jesteśmy w stanie przetworzyć i na stałe włączyć do repertuaru wiadomości i umiejętności. Uwaga pełni rolę filtra, przez który przechodzą informacje z otaczającego nas świata. W pierwszych latach życia dominuje uwaga mimowolna – przyciągana przez zmysłowe właściwości obiektów w otoczeniu, później rozwija się uwaga dowolna – zależna od celu i intencji odbiorcy. Te właściwości funkcjonowania poznawczego znajdują zastosowanie w codziennej pracy nauczyciela – jeśli zależy nam, by uczniowie skierowali swoją uwagę na prezentowane przez nas treści, warto, aby były one:

• angażujące różne modalności zmysłowe
• odnoszące się do doświadczeń znanych odbiorcom, lecz zawierające zaskakujące elementy i pobudzające emocje
• umożliwiające ruch i działanie – dzięki neuronauce wiemy, że informacje posiadające powyższe cechy, mają większe szanse na przejście przez filtr uwagi i włączenie do trwałej struktury wiedzy.

Dla efektywnego uczenia się, oprócz samego skierowania uwagi na określone treści, ważna jest umiejętność koncentracji – procesu, w którym nadmiar informacji zostaje odrzucony, a zostają te, które są istotne dla danego zagadnienia. Rozwój procesu koncentracji uwagi wymaga dojrzewania układu nerwowego; młodsze dzieci dopiero uczą się świadomego koncentrowania na prezentowanych treściach z pominięciem atrakcyjnych dla nich, wyróżniających się sensorycznie z otoczenia obiektów (ta właściwość towarzyszy nam zresztą przez całe życie i świetnie wykorzystują ją specjaliści od reklamy i sprzedaży). Jak każdą inną  umiejętność, koncentrację uwagi możemy rozwijać poprzez ćwiczenia – poniżej kilka przykładów.

• Ułóż tak samo

Układamy wzór z patyczków, figur geometrycznych, materiałów naturalnych i prosimy dziecko o jego odtworzenie z takiego samego kompletu elementów. Dziecko może również odtwarzać konstrukcje z klocków, sekwencje ruchów lub rytm zagrany na instrumentach.

• Co się zmieniło?

Układamy wzór lub konstrukcję: z figur, klocków, materiałów naturalnych; dziecko przygląda się mu przez 10 – 15 sekund, następnie prosimy je, żeby zamknęło oczy lub odwróciło się plecami, w tym czasie zmieniamy ułożenie elementów, dziecko wskazuje zmianę.

• Co zniknęło?

Rozkładamy na stole dziesięć przedmiotów, dziecko przygląda się im przez chwilę, po czym prosimy je, żeby zamknęło oczy lub odwróciło się plecami. W tym czasie zabieramy dwa przedmioty, dziecko wskazuje, czego brakuje.

• Co nie pasuje?

Rozkładamy przed dzieckiem przedmioty, które cechują się wspólną właściwością: takim samym kolorem, kształtem, wielkością lub funkcją oraz jeden przedmiot, który nie pasuje – dziecko go identyfikuje. Starszym dzieciom możemy zaproponować zabawę na materiale językowym – wypowiadamy wyrazy należące do określonej kategorii, np. zwierząt, dziecko reaguje, gdy usłyszy słowo spoza kategorii.

• Detektyw

Umawiamy się z dzieckiem na określoną sylabę lub głoskę, którą będzie śledzić w wypowiadanych przez nas wyrazach, np. podnieś rękę, gdy usłyszysz głoskę m.

• Co usłyszysz w ciszy?

Prosimy dzieci, żeby zamknęły oczy i spróbowały wychwycić wszystkie dźwięki, które uda im się usłyszeć: za oknem, w sali.

• Kodowanie

W zabawie wykorzystujemy umówione sygnały, np. kółka, kartki lub wstążki w określonym kolorze. Dzieci reagują na podniesiony przedmiot w danym kolorze w określony sposób, np.:

czerwony – przysiad

żółty – obrót

zielony – podskok.

Ćwiczenia koncentracji uwagi możemy również prowadzić na materiale literowym – sprawdzą się tutaj rozsypanki wyrazowe, labirynty graficzne, rebusy. Dzieci mogą wyszukiwać w wyrazach określone litery, identyfikować błędy w tekście, uzupełniać luki.

Bibliografia:

• A. Brzezińska (red.), Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2019
• I. Sikorska, Trening koncentracji. Jak rozwijać uwagę i pamięć dziecka, Wydawnictwo Edukacyjne, Kraków 2018
• J. Święcicka, Trening koncentracji dla uczniów, wyd. Difin, Warszawa 2009
• L. Wygotski, Nauczanie a rozwój w wieku przedszkolnym, [w:] Wybrane prace psychologiczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1978

Źródło zdjęcia: https://www.woodenearth.com/blogs/wooden-blog

Autor: Urszula Wesół – pedagog specjalny, terapeuta pedagogiczny

Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli