W świecie współczesnym, pełnym pośpiechu i stresu, dzieciom coraz bardziej brakuje wytchnienia i relaksu, na które często w wirze obowiązków szkolnych nie mają czasu. Każdy wysiłek zakłada jednak potrzebę odpoczynku po nim. Większość codziennych zajęć składa się z następujących po sobie kolejno faz napięcia i rozluźnienia, często podczas nauczania jakiejkolwiek czynności (na przykład prawidłowego trzymania długopisu), skupiamy się nieświadomie wokół fazy napięcia, pomijając niemalże zupełnie fazę rozluźnienia mięśni.

Relaksacja powinna zajmować stałe miejsce w higienie psychicznej, szczególnie u dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych, które szybciej się męczą. Wzorce dotyczące codziennej higieny psychicznej nie zawsze mogą być przekazywane dzieciom przez środowisko rodzinne, gdyż przychodzi im funkcjonować już w nowej rzeczywistości. Rolę edukacyjną, jeśli chodzi o obszar higieny psychicznej, muszą więc przejąć nauczyciele i wychowawcy. Doskonałym rozwiązaniem w tej sytuacji stają się techniki relaksacyjne, które pomagają zregenerować siły już w krótkim czasie.

Stan relaksu jest to przyjemny stan psychicznego i fizjologicznego rozluźnienia, który subiektywnie przeżywamy jako wewnętrzny spokój, odprężenie, łagodną radość, stan harmonii i bycia w zgodzie ze sobą i otaczającym nas światem. Techniki relaksacyjne zaś – to sposoby i metody uzyskiwania stanu relaksu.

Reakcja relaksacyjna jest przeciwieństwem reakcji stresowej, w której następuje mobilizacja i zwiększenie napięcia mięśniowego. Nieprawidłowe napięcie mięśniowe często towarzyszy dzieciom ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Nadmierne pobudzenie emocjonalne także prowadzi do napięcia mięśniowego, a to nie przyczynia się do aktywności umysłowej.

Systematyczne stosowanie treningów relaksacyjnych służy regeneracji psychicznej i fizycznej organizmu, poprawia koncentrację i pamięć, przyczynia się do wzrostu pozytywnej samooceny, łagodzi trudności przystosowawcze, poprawia zdolność samokontroli. Także koncentracja uwagi jest niezbędna w procesie edukacji i przyswajania przez dzieci nowych nawyków.

Techniki relaksacyjne są szczególnie wskazane w zaburzeniach mowy, problemach z rozwojem zdolności motorycznych, pamięcią, uwagą, w niepokoju ruchowym, a także dla uczniów z nierównowagą między procesami pobudzenia i zahamowania. Nauczenie się technik relaksacji rozwija umiejętność radzenia sobie z emocjami, nawyki samoregulacji, koryguje i usuwa autoagresję i stereotypię. Po nauczeniu się technik relaksacji, uczniowie mogą je samodzielnie stosować w razie potrzeby, zarówno w szkole, jak i w domu.

Wśród najbardziej popularnych w Polsce technik relaksacyjnych możliwych do zastosowania u dzieci, najczęściej wymienia się relaksację progresywną Jacobsona, trening autogenny Schultza oraz metodę Wintreberta.

Relaksacja progresywna Edmunda Jacobsona, amerykańskiego lekarza, psychiatry i fizjologa, bazuje na świadomym rozluźnianiu określonej grupy mięśni występującym natychmiast po jego napięciu. Dzieci uczą się odczuwania różnicy wrażeń płynących z napiętego i rozluźnionego mięśnia. Wersję relaksacji progresywnej Jacobsona dla dzieci opracowała Barbara Kaja. Jest to zabawa w „silnego” i „słabego”: gdy jesteśmy „silni”, napinamy mięśnie, potem stajemy się „słabi” i mięśnie rozluźniamy. Dzieci wykonują ćwiczenia w pozycji leżącej, z rękami wyciągniętymi wzdłuż tułowia. Autorka zaleca wprowadzać w polecenia postaci z bajek, z którymi dzieci mogą się identyfikować.

Trening autogenny Johannesa Heinricha Schultza, niemieckiego psychiatry i psychoterapeuty, bazuje na wywoływaniu określonych wyobrażeń, dotyczących bliskości z przyrodą, a także uczucia ciężkości i ciepła ciała, które z kolei wywołują zmiany fizjologiczne. Dzieci leżą w wygodnej pozycji i słuchają opowieści na tle muzyki, a na zasadzie odruchu warunkowego w przyszłości dzieci będą reagować reakcją odprężenia także na samą muzykę.

Metoda H. Wintreberta, neuropsychiatry dziecięcego, zakłada, że zmniejszenie napięcia mięśniowego u dzieci doprowadzi do zmniejszenia napięcia emocjonalnego. U jej podstaw leży wykonywanie ruchów biernych przez terapeutę na dziecku leżącym na kocu, w pozycji na plecach, z zamkniętymi oczami (ręce i nogi wzdłuż tułowia). Terapeuta pozostaje z dzieckiem w kontakcie werbalnym, tworząc przyjazną i ciepłą atmosferę sprzyjającą odprężeniu. Wyjaśnia łagodnie swoje oczekiwania w stosunku do dziecka, prosi by leżało nieruchomo, pozbyło się własnej inicjatywy i poddało się jego woli.

Wszyscy wiemy, jakie znaczenie dla rozwoju dzieci i ich higieny psychicznej ma aktywność fizyczna; warto pamiętać, że relaksacja jest jej nieodłączną i konieczną częścią.

Bibliografia:

• Dobińska G., & Cieślikowska-Ryczko A., Między twórczością, edukacją a wychowaniem. Miejsce relaksacji w praktyce pedagogicznej. Nauki O Wychowaniu. Studia Interdyscyplinarne, 7(2), 237-251, 2019
• Siek S., Treningi relaksacyjne, ATK, Warszawa, 1990
• Zieliński P., Relaksacja w teorii i praktyce pedagogicznej, Wydawnictwo im. Stanisława Podobińskiego Akademii im. Jana Długosza, Częstochowa, 2011
• www.relaksacja.pl

Autor: Olena Krasovska – pedagog, muzykoterapeuta

Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli