Muzykoterapia, jak każda dziedzina naukowa i terapeutyczna, spełnia określone funkcje. Przede wszystkim, zaliczyć do nich można:

• funkcje adaptacyjne, które dotyczą sytuacji, kiedy trzeba zaakceptować jakiś stan lub sytuację
• funkcję fizjoterapeutyczną, dotyczącą usprawniania i kompensowania utraconych sprawności psychoruchowych i ubytków somatycznych
• funkcję psychoterapeutyczną, polegającą na budowaniu pozytywnego obrazu samego siebie, dzięki czemu doprowadza się do łagodzenia lęków, obaw i niepokojów, a także przygotowuje się do radzenia sobie w różnych sytuacjach
• funkcję rozwojową, co jak sama nazwa wskazuje, ma wpływ na ogólny rozwój
• funkcję poznawczo-stymulacyjną, która dostarcza informacji o sobie samym, ale także tych, dotyczących otaczającego świata
• funkcję wychowawczą, która dostarcza pozytywnych wzorców, godnych naśladowania
• funkcję ekspresyjną, zabezpieczającą naturalne potrzeby działania i ruchu
• funkcję emocjonalną, która dostarcza pozytywnych przeżyć emocjonalnych
• funkcję estetyczną, pobudzającą zainteresowania sfer muzycznych
• funkcję rekreacyjno-ludyczną, czyli zaspokajanie potrzeby zabawy, stwarzanie odpowiednich sytuacji dla spędzania wolnego czasu
• funkcję integracyjną, która przygotowuje do życia i pracy w grupie, uczy i ułatwia nawiązywanie kontaktów i rozwija współdziałanie
• funkcję readaptacyjną, która jest przygotowaniem do opuszczenia np. placówki lub przygotowaniem do powrotu „do życia”
• funkcję diagnostyczną, dzięki której można zbadać różne aspekty rozwojowe.

Cele muzykoterapii wytyczone są do konkretnych zaburzeń, schorzeń, niedostatku, dlatego są one różne. W ich wytyczaniu, bierze się pod uwagę możliwości, potrzeby, pragnienia i umiejętności uczestników.

Cele, najogólniej ujmując, dzielą się na trzy grupy: terapeutyczne, ogólnorozwojowe i umuzykalniające. Najbardziej ogólny cel, to możliwie jak najlepsze przystosowanie osoby niepełnosprawnej do optymalnego funkcjonowania w środowisku społecznym i otoczeniu fizycznym. Do najczęściej realizowanych celów, założonych przez dziedzinę muzykoterapii należą: motywowanie do aktywności poznawczej i ruchowej, usprawnianie psychomotoryki, korygowanie wad ciała, obniżanie napięcia psychofizycznego i emocjonalnego, kanalizowanie i sublimowanie agresji, doskonalenie zmysłów i równowagi, ćwiczenie auto orientacji i orientacji w przestrzeni, rozwijanie ekspresji twórczej, redukcja lęków i napięć, zwiększanie poczucia bezpieczeństwa i budowanie zaufania, ułatwianie i pogłębianie akceptacji samego siebie, budzenie uczucia sprawczości, wzmacnianie wiary w siebie i własne siły, wyrabianie pewności w działaniu, doskonalenie komunikacji i współdziałania, dostarczanie przyjemności, radości i satysfakcji.

Muzykoterapię można podzielić na dwie grupy. Pierwszą z nich stanowi rodzaj muzykoterapii klinicznej, przeznaczonej rzeczywiście dla ludzi chorych, z racji tego, iż jej działania są częścią leczenia i zmierzają do uzyskania konkretnych rezultatów zdrowotnych. Drugim rodzajem tej formy terapii jest muzykoterapia profilaktyczna, która obecnie może przybrać dwie formy:

• aktywną – do której zalicza się takie aktywności jak: śpiew, gra na instrumentach, ruch przy muzyce, improwizacja; zakłada ona wszechstronne zaangażowanie dziecka w działaniach
• receptywną – której podstawą jest słuchanie muzyki, relaksacja i wizualizacja; polega przede wszystkim na słuchaniu muzyki (najczęściej stosowana w ośrodkach sanatoryjnych).

Ze względu na ilość osób uczestniczących w terapii, dziedzinę te można podzielić również na dwie grupy: indywidualną, stosowaną tylko w wyjątkowych i uzasadnionych przypadkach oraz grupową, która daje możliwość tworzenia grupy terapeutycznej i stwarza podstawę do różnych interakcji.

W terapii indywidualnej wyróżnić można dwie najczęściej stosowane metody:

• objawową – inaczej zwaną też powierzchniową, która należy do grupy metod oddziaływania ogólnego i często ma charakter podtrzymujący dany stan
• głęboką – w której to pacjent poddany terapii doprowadzony jest do głębokich zaburzeń w psychice, postawie i zachowaniu.

Muzykoterapia grupowa dzieli się na:

• ukierunkowaną (inaczej dyrektywną) – w której poprzez grupę, wszystkie działania kierujemy na konkretną osobę i konkretny problem
• nieukierunkowaną (niedyrektywną) – która nie zakłada pojedynczych celów.

Innym kryterium podziału takiej formy terapii jest okres jej trwania. W tym przypadku, dzieli się ona na: krótkoterminowe i długoterminowe.

Jednym z przykładów działań muzykoterapeutycznych są zajęcia prowadzone według Mobilnego Modelu Rekreacji Muzycznej. Model ten to nic innego, jak układ zróżnicowanych pod względem formy ćwiczeń ruchowych, oddechowych i wyobrażeniowych przy muzyce. Każde z nich
pobudza uczestnika do innych aktywności.

Zajęcia takie przebiegają w pięciu wiążących się ze sobą fazach:

• odreagowanie, gdzie przez krótkie i szybkie ćwiczenia ruchowe lub emisyjne przy muzyce, zmniejsza się napięcie psychofizyczne
• zrytmizowanie, które zawiera krótkie ćwiczenia muzyczno-ruchowe lub zadania z udziałem instrumentów perkusyjnych, poddane dyscyplinie muzycznej, stosowane w celu uporządkowania i zintegrowania grupy
• uwrażliwienie – to realizacja głównych treści tematu z włączeniem ćwiczeń terapeutycznych np. elementów pantomimy oraz ekspozycja zadań związanych z percepcją muzyki i uwrażliwieniem na jej elementy, ekspresją i ćwiczeniami muzyczno-ruchowymi, plastyką
• relaksacja, obejmuje ćwiczenia izometryczne oraz trening relaksacyjny z elementami wizualizacji, przy spokojnej i cichej muzyce
• aktywizacja, czyli krótkie ćwiczenia ruchowe przy muzyce o żywym tempie, miłym nastroju, mające na celu przywrócenie naturalnej aktywności życiowej i motywacji do działania; może mieć charakter aktywizacji łagodnej lub dynamicznej.

Muzyka jest rodzajem sztuki, która wyjątkowo i bezpośrednio wpływa na życie człowieka. Jest dziedziną, której celem jest rozwijanie oraz umożliwianie rozwoju emocjonalnego, fizycznego, psychicznego, a także społecznego. Również zabawa w połączeniu z elementami muzyki, może stać się ważnym i bardzo interesującym punktem w procesie wychowania przedszkolnego.

Wśród rozlicznych funkcji, jakie pełni muzyka, jest terapia i wychowanie. Związek muzyki z medycyną zauważony był już w starożytności, jednak dopiero niedawno rozpoczęto prowadzenie badań naukowych nad jej terapeutycznymi walorami. Zwrócono także uwagę na jej pozytywny wpływ na organizm i psychikę człowieka. Zauważono także, że odpowiednio dobrane utwory mogą zmieniać napięcie mięśni, zmniejszać uczucie niepokoju, pomóc wyciszyć się lub podnieść sprawność intelektualną. Mogą też przyczyniać się do przeciwstawienia się chorobie lub pomóc się zrelaksować i zregenerować siły.

W jednej ze swych publikacji, Kinga Lewandowska mówi: „wielka liczba chorób cywilizacyjnych, nękających zarówno dorosłych, jak i dzieci, nasilające się uczucie zmęczenia na skutek życia w warunkach intensywnego wysiłku i ciągłego pośpiechu, poczucie dyskomfortu i osamotnienia nakazują podjęcie wszelkich kroków w kierunku ochrony zdrowia psychicznego i somatycznego przed jego zagrożeniem. Zwrócenie się w stronę sztuki, a w szczególności kontaktu z muzyką, może zaspokoić rodzącą się tęsknotę za innym światem, pełnym marzeń, uczuć, przeżyć,
zwiększając wrażliwość emocjonalną oraz ułatwiając zmianę postaw i zachowań”.

W dzisiejszych czasach, muzykę jako środek terapeutyczny stosuje się w szpitalach, w celu złagodzenia zaburzeń neurologicznych, kardiologicznych, oddechowych, w czasie trwania rehabilitacji pourazowych.

Szczególne miejsce muzyka znajduje także w pedagogice, gdzie pełni funkcję terapeutyczną i dydaktyczną. Coraz częstszym zjawiskiem obserwowanym u dzieci jest ich nerwowe i agresywne zachowanie i zaburzona sfera uczuciowa i emocjonalna. Dzieci często
bywają nadpobudliwe, zbytnio ruchliwe i impulsywne. Przez wykorzystanie zajęć muzykoterapii w profilaktyce u takich dzieci, można odpowiednio ukierunkować ich aktywność, pomóc kontrolować emocje, zachowania i reakcje w różnych sytuacjach. Również u dzieci cichych, nieśmiałych, z obniżoną aktywnością, niesamodzielnych – muzykoterapia sprawia, iż przełamują blokujące je bariery i stają się bardziej otwarte w kontaktach z innymi. Poprzez muzykę można także poprawiać zaburzone funkcje rozwojowe u dziecka. Ważny jest tutaj odpowiedni dobór repertuaru muzycznego, ćwiczeń rehabilitacyjnych oraz kompetencje samego muzykoterapeuty. Wiadomo jednak, że wszystkie formy aktywności muzycznej działają na dziecko z deficytami rozwojowymi pozytywnie.

Profilaktyka i terapia poprzez stosowanie różnych form zajęć umuzykalniających umożliwia zmniejszenie napięć psychofizycznych u dzieci, odprężenie, rozładowanie zablokowanej energii. Sprzyja łagodzeniu agresji u dzieci oraz poprawia kondycję wszystkich zmysłów. Przede wszystkim jednak dostarcza radość z prowadzonej aktywności oraz wspólną zabawę.

Prócz działania relaksującego, muzyka pobudza też do aktywności umysł, intelekt, uczucia, a dzieci mające styczność z muzyką stają się wrażliwsze. Terapia przez muzykę wykorzystywana w przedszkolu ma ogromne znaczenie w procesie rozwoju dziecka, które to poznaje otaczający go
świat przede wszystkim za pomocą wrażeń wzrokowych, słuchowych i dotykowych. Działanie i praca z muzyką wspomaga prawidłowe myślenie, poznanie rzeczywistości oraz samego siebie.

Do walorów wychowawczych zalicza się zatem rozwijanie umiejętności słuchania, rozumienie własnej psychiki, obyczajów, warunków życia, kształtowanie kultury muzycznej, rozbudzanie zainteresowań i sympatii do ludzi.

Warto zauważyć także, że najłatwiejszym sposobem dotarcia do dziecka jest muzyka i dźwięki „podawane” w formie zabawy, która z kolei jest naturalną aktywnością podejmowaną przez dziecko. Taka opcja, wzbogacona o treści muzyczne staje się jeszcze bardziej atrakcyjna i wartościowa dla jego rozwoju. Dzięki temu, dzieci doskonalą swoje procesy poznawcze, kształtują zdolność koncentracji, pamięć muzyczną i motoryczną, rozwijają procesy hamowania i pobudzania. Przede wszystkim zabawa, ruch wraz z towarzyszącą im muzyką, korzystnie wpływają na prawidłowy rozwój fizyczny dziecka. W zabawach muzycznych stosowane powinny być nie tylko ćwiczenia ruchowe, ale także śpiew oraz gra na instrumentach.

W kwestii celów terapeutycznych i wychowawczych, jakie może stawiać muzykoterapia prowadzona w przedszkolach, wyróżnić możemy cele:

a) terapeutyczne:

• ćwiczenie koncentracji i dyscypliny
• rozwijanie umiejętności komunikowania się z rówieśnikami i dorosłymi
• praca nad wyrażaniem własnego „ja” poprzez muzykę
• odreagowywanie złych emocji
• kształtowanie umiejętności wyrażania własnych uczuć
• poprawa ogólnego samopoczucia dziecka

b) wychowawcze:

• próba wzbudzenia zainteresowania muzyką
• rozwijanie wyobraźni i kształtowanie kreatywności
• rozwijanie poczucia rytmu i muzykalności
• kojarzenie edukacji z przyjemnymi uczuciami
• poznawanie zasad funkcjonowania w społeczeństwie.

Bibliografia:

• A. Gwarek, Wszystko może być muzyką, Wychowanie w przedszkolu, Nr 3/2007
• P. Herod, Wychowanie muzyczne w edukacji szkolnej i wczesnoszkolnej jako wartości kultury wychowania i muzykoterapii – muzyka w procesie wychowania estetycznego i moralnego, (w:) Uniwersalne wartości kultury w edukacji i terapii, Wydawnictwo WAM, Kraków 2012
• I. Dębicka, Muzykoterapia w przedszkolu (I), [w] Wychowanie Muzyczne w szkole 1997
• K. Lewandowska, Muzykoterapia dziecięca, Gdańsk 1996
• R. Krawczyk, Muzykoterapia. Najstarszy środek uzdrawiający [w] Magazyn szkolny, marzec 2005
• H. Grzeszewski, Muzyka w wychowaniu i terapii dziecka niepełnosprawnego [w] „Szkoła specjalna” 1998
• J. Stadnicka, Terapia dzieci muzyką, ruchem i mową, Warszawa 1997
• I. Grochowska, Wychowawczy i ogólnorozwojowy wpływ muzyki na rozwój małego dziecka [w:] Terapia sztuką w edukacji, Zielona Góra 2004

Autor: Agata Opawska – Czytelniczka Portalu