Każdy z nas jednym tchem potrafi wymienić pięć zmysłów człowieka, uczymy o nich już w przedszkolu. Ich rolę utożsamiamy przede wszystkim z dostarczaniem bodźców o otaczającym nas świecie. Z pomocą zmysłów mniej znanych niż wzrok, słuch, węch, smak i dotyk, jesteśmy również w stanie zebrać informacje dotyczące naszego ciała, zarówno wrażeń, które płyną z jego wnętrza, jak i związanych z położeniem naszego ciała w przestrzeni.

Za opracowywanie tego typu danych odpowiada układ przedsionkowo-proprioceptywny, obejmujący zmysły równowagi i czucia głębokiego. Jest jednym z najwcześniej rozwijających się i dojrzewających systemów zmysłowych, a jego prawidłowe funkcjonowanie warunkuje rozwój wyższych układów sensorycznych oraz czynności poznawczych. Właśnie dlatego wraz z układem dotykowym tworzy on triadę bazowych układów zmysłowych – bazowych, bo pojawiających się najwcześniej w rozwoju, jako fundament dla innych funkcji.

Zmysł przedsionkowo-proprioceptywny umożliwia odbiór doznań związanych z ruchem i zmianami ruchu. Receptory układu przedsionkowego (zmysłu równowagi) znajdują się w uchu wewnętrznym, zaś receptory proprioceptywne (czucia głębokiego) są rozmieszczone w mięśniach, ścięgnach i stawach. Ich prawidłowe działanie zapewnia utrzymanie równowagi, świadomość przestrzeni, właściwe napięcie mięśniowe, koordynację i płynność ruchu. Od jego sprawnego funkcjonowania zależy rozwój umiejętności ruchowych, funkcji czuciowych i kompetencji poznawczych, w tym funkcji słuchowo-językowych oraz umiejętności potrzebnych do nauki czytania i pisania.

Właśnie dlatego organizowanie doświadczeń związanych z ruchem i odczuwaniem ciała jest tak istotne, zwłaszcza w pierwszych etapach rozwoju człowieka. Ważne, aby pamiętać, że dostarczanie wrażeń w obrębie zmysłów nie jest równoznaczne z korygowaniem zaburzeń funkcjonowania – ich diagnoza i terapia jest zadaniem specjalisty z zakresu integracji sensorycznej.

Przykłady aktywności stymulujących układ przedsionkowo-proprioceptywny:

• skoki obunóż w miejscu, do przodu, do tyłu, na boki
• przeskakiwanie z nogi na nogę
• kołysanie się: na stojąco, w pozycji czworaczej, na klęczkach, w siadzie skrzyżnym na boki, do przodu i do tyłu
• kołysanie się do przodu i na boki w leżeniu na plecach z nogami przyciągniętymi do klatki piersiowej
• przysiady
• próby skoków obunóż w przysiadzie
• marsz z podnoszeniem i opuszczaniem głowy
• wahadłowe ruchy głową
• odwracanie głowy w lewo, w prawo, w górę i w dół
• skłony, skręty i kręcenie głową
• marsz z wymachami rąk i nóg
• skoki pajacyka
• przewroty w przód i w tył
• skoki żabki
• skakanie na dmuchanym materacu
• huśtanie się w hamaku
• zjeżdżanie ze zjeżdżalni
• jazda na hulajnodze
• skakanie na piłce typu skoczki
• wspinanie się po drabince
• turlanie się po podłodze
• zabawa w naleśnik
• masaż pleców, rąk i nóg piłkami o różnej fakturze
• zwijanie ciała w kłębek
• odbijanie stopami plażowej piłki
• przeciąganie liny
• przesuwanie kosza z zabawkami
• przenoszenie butelek wypełnionych wodą, piaskiem, kamykami, ziarnami.

Bibliografia:

B. Odowska-Szlachcic, Terapia integracji sensorycznej. Ćwiczenia usprawniające bazowe układy zmysłowe i korygujące zaburzenia planowania motorycznego, wyd. Harmonia, Gdańsk 2011

V. Maas, Uczenie się przez zmysły, wyd. Harmonia, Gdańsk 2016

C. Koscinski, Interwencje sensoryczno-motoryczne. Jak za pomocą ruchu poprawić ogólne funkcjonowanie ciała, wyd. Harmonia, Gdańsk 2019

Autor: Urszula Wesół – pedagog specjalny, terapeuta pedagogiczny

Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli