Metoda profesora Vojty, podobnie jak wiele metod rehabilitacyjnych, jest najbardziej efektywna wówczas, gdy rozpocznie się ją stosować szybko, a diagnoza zostanie postawiona wcześnie. Tylko wtedy może znacznie ograniczyć lub zapobiec pogłębianiu się nieprawidłowości i pojawianiu się poważniejszych zaburzeń w rozwoju motorycznym. Bardzo ważne jest więc obserwowanie dziecka i odnotowywanie zachowań, które powinny budzić niepokój.

Rehabilitacja ruchowa dzieci to główne zadanie metody czeskiego neurologa prof. dr. Vaclava Vojty. Odkrył on istnienie tzw. odruchowej lokomocji (odruchowego przemieszczania się do przodu) i w latach 1950 -1970 opracował podstawy metody, bez której trudno byłoby sobie dziś wyobrazić nowoczesną fizjoterapię w ortopedii, neurologii i pediatrii.

Poszukując skutecznej terapii dla dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym profesor Vojta zauważył, że w określonych pozycjach ciała dzieci reagują na konkretne bodźce powtarzalnymi reakcjami tułowia i kończyn. Te sprowokowane ruchy były przez dzieci wykonywane bezwiednie, powtarzały się i wykazywały podstawowe cechy lokomocji. Skutki takiego uaktywniania były zdumiewające: po zastosowaniu terapii dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym zaczynały wyraźniej mówić, a po krótkim czasie pewniej stawały lub chodziły.

Ponieważ w spontanicznych zachowaniach dzieci ze spastycznymi postaciami mózgowego porażenia nie były obecne takie wzorce ruchowe, jakie uaktywniały się po terapii najpierw częściowo, a po wielokrotnie powtarzanej stymulacji, w coraz bardziej kompleksowy sposób, profesor Vojta uznał, że spastyczne porażenie mózgowe może być wynikiem funkcjonalnych blokad w rozwoju motorycznym.

Metoda profesora Vojty (metoda odruchowej lokomocji) nie koncentruje się na nauce i ćwiczeniu „normalnych” procesów ruchowych, takich jak chwytanie, wstawanie, chodzenie, lecz stymuluje mózg do uaktywnienia wrodzonych, zakodowanych wzorców ruchowych i przeniesienia tej aktywności na mięśnie tułowia oraz mięśnie kończyn w postaci skoordynowanych ruchów. W terapii Vojty dąży się więc do odtworzenia lub co najmniej poprawienia dostępu do genetycznie uwarunkowanych wzorców ruchu tak, aby dziecko, korzystając z nich, mogło budować zależnie od swojej woli każdą formę lokomocji, czy ruchu precyzyjnego.

Zdrowe dzieci już w pierwszym roku życia dysponują wszelkimi elementami składowymi typowego dla człowieka sposobu poruszania się i pionizacji: od funkcji chwytania, przez przetaczanie i raczkowanie, aż do swobodnego chodu. Dzieci z uszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego i aparatu mięśniowo – szkieletowego, bez względu na przyczynę tych uszkodzeń, tylko częściowo wykorzystują te wrodzone wzorce ruchowe w ramach motoryki spontanicznej.

Profesor Vojta, próbując w swojej pracy różnych metod terapii, doszedł do wniosku, że podstawowym błędem, popełnianym ówcześnie przez specjalistów od rehabilitacji było zbyt późne rozpoczynanie leczenia. Dzieci wymagające pomocy zaczynano rehabilitować w wieku dwóch, trzech lat, czyli – jak po pewnym czasie obserwacji uznał profesor Vojta – zdecydowanie za późno.

Terapia metodą Vojty może być stosowana od dnia narodzin, aż do późnej starości – jednakże w każdym wieku wyznacza się jej inne cele.

Co może świadczyć o nieprawidłowym funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego według profesora Vojty:

• asymetria ułożeniowa
• odchylanie główki do tyłu i prężenie przy tym tułowia
• prężenie nóżek
• drżenie nóg lub rąk
• brak kontaktu wzrokowego
• zaciskanie piąstek z kciukiem wewnątrz dłoni
• niskie napięcie mięśniowe.

Metoda odruchowych lokomocji Vojty oddaje największe usługi noworodkom i niemowlętom z ryzyka symptomatycznego. Niemowlęta mają bowiem bardzo plastyczny ośrodkowy układ nerwowy. Poszczególne drogi nerwowe w mózgu są często jedynie zablokowane, ale w zasadzie nadal dostępne. Nie zdążyły się jeszcze utrwalić nieprawidłowe ruchy (wzorce zastępcze), które powstają wskutek nieustannych, ograniczonych patologią wysiłków niemowlęcia, podejmowanych w celu nawiązania kontaktu, unoszenia się nad podłoże i ruchu.

Pilne wskazania do wczesnej terapii według Vojty:

1. Średnio ciężkie i ciężkie zaburzenia ośrodkowej koordynacji nerwowej (powyżej 5 reakcji nieprawidłowych według Vojty)
2. Asymetryczne zaburzenia ośrodkowej koordynacji nerwowej
3. Kręcz szyi pochodzenia mięśniowego i neurogennego
4. Niedowłady i porażenia nerwów obwodowych (np. porażenie splotu barkowego)
5. Przepuklina oponowo – rdzeniowa
6. Wrodzone nieprawidłowości rozwojowe (np. artrogrypoza).

Względne wskazania do wczesnej terapii według Vojty:

1. Zaburzenia ośrodkowej koordynacji nerwowej stopnia lekkiego
2. Opóźnienie rozwoju ruchowego i zaburzenia postawy, zespół Downa
3. Mózgowe porażenie dziecięce
4. Nieprawidłowe ułożenie stawów:

• ograniczone odwodzenie w stawach biodrowych
• stopa końsko – szpotawa

      5. Skoliozy

       6. Nabyte uszkodzenia mózgu

      7. Zespół poprzecznego uszkodzenia rdzenia kręgowego

      8. Choroby mięśni i samouszkodzenia funkcjonalne układu ruchu.

Rehabilitant pracujący metodą Vojty dobiera indywidualnie do każdego dziecka zestaw ćwiczeń, które rodzice realizują w domu, kilka (najlepiej 4) razy dziennie po kilka do kilkunastu minut. W ćwiczeniach tych podstawę stanowią empirycznie stworzone i dokładnie poznane pod względem reakcji oraz współpracy poszczególnych części ciała wzorce tzw. odruchowej lokomocji: kompleks odruchowego pełzania i kompleks odruchowego obrotu.

Osoba rehabilitowana zostaje ułożona w ściśle określonej, aktywizującej pozycji wyjściowej, tworzącej pakiet konkretnych informacji dla centralnego układu nerwowego. Informacje te zostają uściślone i znacznie wzmocnione poprzez stymulację odpowiednim, co do siły i kierunku, uciskiem określonych okolic ciała, tzw. stref wyzwalania. Pozycja ciała i stymulacja stref wyzwalania powodują pobudzenie proprioceptorów, czyli receptorów czucia głębokiego zbierających informacje na temat położenia ciała w przestrzeni, napięcia poszczególnych mięśni, rozciągnięcia wiązadeł.

Pobudzenie dociera do różnych pięter ośrodkowego układu nerwowego i zostaje tam opracowane i przetworzone na bodziec eferentny, pobudzający cały układ mięśniowy dziecka do skoordynowanej pracy i dostosowujący, za pośrednictwem układu wegetatywnego, środowisko wewnętrzne organizmu do wysiłku. Wywoływana reakcja nie jest zależna od świadomej pracy dziecka. Ruch poszczególnych części ciała względem siebie zostaje w znacznym stopniu zablokowany ciałem osoby realizującej ćwiczenia w celu uzyskania wzmacniania pobudzania tych części CUN, których funkcja jest niewystarczająca. Prawidłowo przeprowadzone ćwiczenie to znaczny wysiłek dla dziecka i stworzenie nowej sytuacji, zmieniającej odczuwanie przez nie własnego ciała.

Metoda Vojty dla niemowląt i małych dzieci jest czymś nowym i niezwykle wyczerpującym. Pożądany ze względów terapeutycznych stan aktywacji całego organizmu wyraża się zwykle u nich płaczem w trakcie terapii. Ze zrozumiałych względów budzi to niepokój rodziców, obawiających się, że zadaje się dziecku ból. Jednak płacz w tym wieku jest ważnym i adekwatnym środkiem komunikowania się małego pacjenta w reakcji na niezwyczajną aktywizację w trakcie odruchowej lokomocji. Z reguły po krótkim czasie płacz niemowląt słabnie, a zaraz po wykonanych ćwiczeniach całkiem ustępuje. U starszych dzieci, które potrafią komunikować się słownie, płacz się z reguły nie pojawia.

W zakresie wczesnego usprawniana niemowląt i dzieci, terapeuci metody Vojty powinni ściśle współpracować z innymi terapeutami, pedagogami, lekarzami i psychologami. Metoda Vojty pozytywnie wpływa na całość procesu koordynacji podczas spontanicznych zachowań ruchowych dziecka: poprawia się postawa ciała, funkcje chwytne i mowa. Stymulacja przynosi wyraźne poszerzenie możliwości interakcji dziecka z otaczającym go światem. Terapia prezentowaną metodą przynosi trwałe efekty potwierdzone licznymi badaniami.

Terapia metodą Vojty figuruje w spisie procedur uznanych przez NFZ. Główny ciężar terapii tą metodą spoczywa na rodzicach, którzy usprawniają dziecko w domu pod systematyczną, bieżąca kontrolą terapeuty. Dzięki temu koszt terapii utrzymuje się na względnie niskim poziomie.

Terapia metodą Vojty może być wykorzystana jako podstawa dla innych metod terapeutycznych. Może też pomóc dziecku w radzeniu sobie z wyzwaniami terapii psychologicznej, pedagogicznej, logopedycznej i wielu innych.

Literatura:

„Wczesna interwencja i wspomaganie rozwoju małego dziecka” red. B. Cytowska, B. Winczura

„Terapia metodą Vojty u dzieci – informator dla rodziców”

 Internationale Vojta Gesellschaft e.V.

Autor: Dorota Majcher

Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli