Nadwrażliwość dotykowa

Integracja sensoryczna jest procesem, dzięki któremu mózg organizuje informacje napływające z ciała i otaczającego środowiska, a następnie wysyła odpowiednią reakcję. W momencie, kiedy mózg nie jest zdolny do prawidłowego przetwarzania bodźców zmysłowych, pojawiają się zaburzenia integracji sensorycznej [1].

U dzieci z nadwrażliwością na bodźce dotykowe, reakcja na dotyk jest nieproporcjonalna do siły bodźca. Dzieci nadwrażliwe na dotyk nie lubią: ubierania i rozbierania (nie tolerują zwłaszcza szorstkich tkanin i odzieży krępującej ruchy), brudu na rękach, bliskości innych osób. Nie tolerują zmian temperatury i ciśnienia. Często czują ciepło pod wpływem dotyku, ale może również pojawiać się u nich wzrost napięcia. Dzieci z nadwrażliwością wolą miękkie, pluszowe zabawki, które głaskają lub używają do łaskotania swojego ciała.

Głównymi oznakami nadwrażliwości dotykowej są:

• werbalne bądź fizyczne sygnalizowanie dyskomfortu, jaki sprawia dzieciom dotyk innej osoby, powodujący, że czasami reagują wycofaniem lub nawet agresją. Preferowanie własnego dotyku – zawsze delikatnego i rytmicznego,
• unikanie pewnych faktur, np. materiałów odzieżowych (szorstki len, wełna) lub struktury pokarmów,
• niska tolerancja dla zabiegów dotyczących twarzy i okolicy oralnej,
• bardzo duży dyskomfort w zatłoczonych miejscach,
• nadpobudliwość ruchowa i emocjonalna, duże trudności z koncentracją uwagi.

Nadwrażliwość na dotyk w znacznej mierze wywiera negatywny wpływ na rozwój motoryki małej, ponieważ dziecko unika manipulowania wieloma przedmiotami, co w konsekwencji prowadzi do obniżenia zdolności uczenia się [2, 3].

Dzieci z nadwrażliwością dotykową nie powinno się zmuszać do dotyku, aby nie pogłębić już istniejącego zaburzenia.

W celu zmniejszenia nadwrażliwości dotykowej dłoni i twarzy można zaproponować:

• masaż okolic twarzy – nacierać kremem twarz (głaskać, rozcierać, oklepywać końcami palców twarz i czoło dziecka, przy jednoczesnym nawiązywaniu kontaktu wzrokowego,
• zabawę paluszkami w: „warzyła sroczka kaszkę…”, dotykanie każdego palca, głaskanie, naciąganie paluszków, opukiwanie,
• dotykanie materiałów o różnych kształtach i różnej fakturze,
• nakładanie i zdejmowanie pieluszki tetrowej z twarzy dziecka (zabawa w a ku ku) [4],
• odbijanie piłki, balona stopami,
• wskakiwanie do hula-hop i wyskakiwanie z niego,
• przechodzenie dziecka przez wypełniony pokój w celu dotarcia do ulubionej zabawki,
• zabawy z rozpoznawaniem przedmiotów schowanych w woreczku [5].

Niedowrażliwość na dotyk

Niedowrażliwość na dotyk (obniżona reaktywność) pojawia się, kiedy układ nerwowy nie rejestruje lub błędnie rozpoznaje informację sensoryczną docierającą do niego. Dzieci z niedostateczną wrażliwością mają zwiększoną potrzebę na stymulację sensoryczną, co w konsekwencji może się przejawiać chęcią ruchu lub nieustannym poszukiwaniem innych, intensywnych doznań sensorycznych [3].

Dzieci ze zbyt małą wrażliwością na dotyk bardzo często nie zwracają uwagi na skaleczenia i siniaki, nie reagują na doznania cielesne i potrafią się śmiać, kiedy są bite. Dzieci same się stymulują, np. gryzą się, uderzają głową o ścianę, wkłuwają szpilki w skórę, wykręcają się w nienaturalny sposób, szczypią się. To, co dla zdrowych dzieci jest bolesne, dzieciom z niedowrażliwością dotykową wydaje się sprawiać przyjemność. Dzieci takie bardzo lubią rytmicznie poruszać całym ciałem, co zwykle wymusza na nich konieczność utrzymania równowagi. W przypadku pojawienia się ran lub skaleczeń, dzieci z niedowrażliwością dotykową ciągle manipulują przy ranie i tym samym nie dopuszczają do jej wyleczenia [2].

Dzieci z niedowrażliwością często chodzą na bosaka, rozbierają się i chodzą nago, poszukują doznań termicznych. Wkładają do ust niejadalne przedmioty i próbują je gryźć, nierzadko wkładają bardzo duże ilości jedzenia do ust. Dzieci z niedowrażliwością dotykową wolą potrawy o wyrazistych, specyficznych smakach np. kwaśne, pikantne, bardzo słone lub słodkie [5].

Przykładowe sposoby stymulacji dzieci ze zbyt małą wrażliwością na dotyk:

• dostarczanie silnych, wielokierunkowych bodźców np. bujanie do tyłu i przodu, na boki, bujanie na huśtawce obrotowej, hamaku, wałku,
• zabawa w „zwijanie naleśnika” – owijanie dziecka w kocyk lub mały dywanik i rozwijanie,
• turlanie po różnym podłożu (dywan, materac wypełniony grochem, koc),
• przeciąganie liny,
• przykrywanie dziecka „ciężkimi materiałami” – można zastosować kołderkę (kocyk) obciążeniowy,
• szczotkowanie ciała różnymi rodzajami szczotek,
• opukiwanie ciała dziecka różnymi przedmiotami [7, 8].

„Biały szum”

„Biały szum” u dzieci powoduje, że drapią się po ciele, jakby ich swędziały miejsca po ukąszeniu owadów. Często po ich ciele przechodzi dreszcz, tak jakby ktoś dotykał je niewidzialnym przedmiotem. Dzieci sprawiają wrażenie cichych i spokojnych, jednak na skutek nagromadzonych w ciele „taktylizmów” nagle wybuchają, uderzając i bijąc siebie lub pozostałe osoby. Po takim wybuchu dzieci uspokajają się aż do momentu nagromadzenia się „taktylizmów”. Skóra dzieci sprawia wrażenie jakby „cierpła”. Na ich ciele można zaobserwować gęsią skórkę, która pojawia się i znika bez żadnej przyczyny.

W terapii dziecka z objawami „białego szumu” nie powinno się stosować wibratora, jak również należy zabronić dziecku dotykania np. wibrujących zabawek.

Sposoby stymulacji dzieci:

• łaskotanie (dziecku trzeba wcześniej powiedzieć, że będzie łaskotane, podczas łaskotania należy najpierw pokazać mu swoje palce, a następnie wykonywać przesadne ruchy i w trakcie łaskotania mówić dziecku, co się robi),
• tłumaczymy dziecku każdy bodziec przed i w trakcie stymulacji np. mówimy mu, że będziemy go ściskać, po czym ściskamy i w trakcie ściskania ponownie objaśniamy, co robimy,
• nieustannie dostarczamy dziecku bodźców, najpierw mówiąc, a potem je wykonując, w miarę wzrostu tolerancji dziecka, zmieniamy rytm, który za każdym razem powinien być inny [2].

Bibliografia i netografia:

1. https://dziecisawazne.pl/co-to-jest-integracja-sensoryczna/ – dostęp dn. 05.11.2018 r.
2. Delacato C.H., Dziwne, niepojęte Autystyczne dziecko, Fundacja Synapsis, Warszawa 1995
3. Giczewska A., Fenomen dotyku matki Stymulacja systemu taktylnego i jej wpływ na rozwój psychoruchowy dziecka, Fundacja Pomocy Osobom Niepełnosprawnym PRZYJACIEL, Warszawa 2008
4. http://www.edukacja.edux.pl/p-21612-stymulacja-dotykowa-konspekt-zajec rewalidacyjnowychowawczych.php dostęp z dn. 06.11.2018 r.
5. http://kontekstypedagogiczne.pl/wp-content/uploads/KP20131_8_Waligora.pdf dostęp z dn. 07.11.2018 r.
6. https://www.sercedziecka.org.pl/files/pdf/media/Integracja_Sensoryczna_w_teorii_i_praktyce/Integracja_Sensoryczna_w_teorii_i_praktyce.pdf dostęp z dn. 07.11.2018 r.
7. http://www.rozbrykanajulka.pl/terapie/integracja-sensoryczna/ dostęp z dn. 07.11.2018 r.
8. http://raaanyjulek.blogspot.com/2012/01/si-integracja-sensoryczna.html dostęp z dn. 07.11.2018 r.

Autor: dr Katarzyna Nowak – Czytelniczka Portalu