Charakterystyka programu

Program jest przeznaczony dla uczniów klasy I-III mających specyficzne trudności w nauce wynikające z niepełnosprawności ukrytej – zespołu FAS. Jest zgodny z treściami zawartymi w podstawie programowej kształcenia ogólnego i oparty o program nauczania dla I-ego etapu – edukacji wczesnoszkolnej.

W zajęciach będzie uczestniczył uczeń, który posiada opinię z poradni psychologiczno-pedagogicznej oraz potwierdzony zespół FAS. Ich celem jest usprawnianie zaburzonych funkcji wynikających z nieharmonijnego rozwoju psychoruchowego. Program będzie realizowany w wymiarze 1 godziny tygodniowo w roku szkolnym 2017/2018.

Program został opracowany na podstawie:

• poczynionych przez wychowawcę, innych nauczycieli i specjalistów obserwacji i spostrzeżeń,
• opinii Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej,
• informacji od rodziców,
• dostępnej literatury na temat zespołu FAS.

Charakterystyka zaburzeń wynikających z zespołu FAS

U dzieci z zespołem FAS wyróżniamy dwie główne grupy zaburzeń: pierwotne i wtórne.

Zaburzenia pierwotne powstają na skutek uszkodzenia mózgu, które następuje w wyniku spożywania alkoholu przez matkę w czasie okresu ciąży. O ich rodzaju i wielkości decyduje ilość wypitego alkoholu, częstotliwość picia w czasie ciąży, a także stan zdrowia czy wiek matki.

Nieharmonijny rozwój psychoruchowy:

• ok. połowa zdiagnozowanych dzieci ma rozpoznaną niepełnosprawność intelektualną różnego stopnia,
• uczeń z FAS może mieścić się w normie lub być na jej pograniczu, co pozwala mu, przy minimalnym wsparciu, otrzymać promocję do następnej klasy,
• dzieci z FAS mają mało wydajną pamięć bezpośrednią,
• mają trudności z uogólnianiem, przewidywaniem i planowaniem,
• trudno im przewidzieć konsekwencje swoich działań, a także myśleć abstrakcyjnie,
• często są nadwrażliwe na dotyk,
• wiele z tych dzieci może przejawiać uzdolnienia w pewnych dziedzinach: np. muzyka, posługiwanie się komputerem czy sport.

Zaburzenia wtórne nie są zaburzeniami wrodzonymi, ale wynikają z nienależytej opieki nad dzieckiem z FAS. Można im zapobiec pomagając rodzicom i opiekunom w zrozumieniu ograniczonych możliwościach dziecka. Mogą się przejawiać:

• zmęczenie, znużenie, lęki, niepokoje,
• bezradność, wycofanie,
• izolowanie się, trudności w kontaktach z innymi,
• zachowania agresywne,
• trudności w szkole i w domu.

Zaburzenia w funkcjonowaniu poznawczym, które można zaobserwować u dzieci z FAS:

• trudności w nauce,
• deficyt uwagi z nadpobudliwością psychoruchową,
• trudności z uogólnianiem,
• problemy z pamięcią,
• trudności ze zrozumieniem relacji występujących pomiędzy przyczyną, a skutkiem,
• trudności z przetwarzaniem i odbiorem informacji słuchowych.

Zaburzenia w funkcjonowaniu społecznym i emocjonalnym:

• problemy z szanowaniem cudzej własności,
• trudności ze zrozumieniem i przewidywaniem konsekwencji postępowania,
• uleganie wpływom i wykorzystywaniu przez innych,
• problemy z nawiązywaniem i utrzymywaniem przyjaźni,
• zbytnie spoufalanie się z obcymi,
• problemy z odtwarzaniem faktów.

Fizjologiczne funkcjonowanie dzieci z FAS:

• nadwrażliwość lub słaba wrażliwość na dotyk,
• brak poczucia głodu czy sytości,
• trudności w odbiorze wrażeń,
• trudności z czuciem zimna i gorąca,
• problemy z koordynacją,
• trudności w osądzie odległości dzielącej dziecko od przedmiotów,
• niskie napięcie mięśniowe,
• zaburzenia funkcjonowania wielu odruchów,
• trudności z widzeniem i słyszeniem,
• deficyt wzrostu,
• skrzywienie kręgosłupa,
• łamliwe kości, problemy ze stawami.

Cel główny programu

Najważniejszym celem programu jest zaplanowanie i przeprowadzenie w sposób kontrolowany, systematyczny i kompleksowy działań usprawniających zaburzone funkcje wynikające z nieharmonijnego rozwoju wynikającego z zespołu FAS.

Cele ogólne:

• usprawnianie zaburzonych funkcji, a tym samym ułatwienie opanowania umiejętności i wiadomości programowych  przewidzianych na etapie klas I-III,
• przezwyciężanie trudności w czytaniu i pisaniu,
• wspomaganie rozwoju dziecka,
• stworzenie odpowiednich warunków do wszechstronnego i zgodnego z możliwościami rozwoju umysłowego, psychicznego i społecznego.

Cele szczegółowe:

• usprawnianie procesów analizy i syntezy wzrokowej,
• rozwijanie procesów syntezy i analizy słuchowej,
• usprawnianie koordynacji wzrokowo-słuchowo-ruchowej,
• rozwijanie sprawności manualnej i ćwiczenie koncentracji uwagi,
• usprawnianie zaburzonych funkcji percepcyjno-motorycznych,
• wspomaganie dziecka w opanowaniu wiadomości i umiejętności przewidzianych w Podstawie Programowej,
• rozwijanie zainteresowań i wspieranie w rozbudzaniu motywacji do uczenia się.

Strategie postępowania z uczniem z FAS:

1. Sposoby łagodzenia napięć i frustracji.

Stosowanie prostego słownictwa i krótkich poleceń, podkreślanie ich gestem i mimiką.

2. Sposoby redukujące nadmiar bodźców.

Przygotowanie odpowiedniego miejsca dla ucznia, przykrywanie zbędnych elementów dla zminimalizowania ilości bodźców.

3. Sposoby pozwalające utrzymać rutynę i strukturę.

Stały rozkład dnia, rozmowy z uczniem przed wprowadzeniem zmian, rutyna.

4. Sposoby pozwalające ograniczyć nadaktywność ucznia.

Ćwiczenia ruchowe w czasie zajęć, krótkie przerwy na ruch lub zabawę.

5. Sposoby radzenia sobie z wybuchami agresji i złości u ucznia.

Rozpoznawanie objawów poprzedzających wybuch złości, rozmowy z uczniem, przerywanie zabaw nacechowanych agresją, ustalanie przyczyn wybuchu agresji, ustalenie regulaminu i odwoływanie się do niego w kryzysowych sytuacjach, pomoc specjalistów.

Strategie sprzyjające rozwijaniu atmosfery życzliwości i tolerancji:

• rozmowa z uczniami o problemach, chorobach i deficytach, które dotyczą większości ludzi,
• zachęcanie, nagradzanie i okazywanie szacunku wszystkim uczniom,
• nie rozmawiać o cechach, zaletach lub ograniczeniach uczniów w ich obecności.

Działania edukacyjne

• Usprawnianie funkcji percepcyjno-motorycznych:

– ćwiczenia angażujące rozległe grupy mięśniowe, rozluźniające napięcia mięśni ramienia i przedramienia,

– ćwiczenia aktywizujące i stymulujące odpowiednie obrazy mózgu (metoda Dennisona),

– ćwiczenia relaksacyjne,

– ćwiczenia manualne rozwijające umiejętność kontroli ruchów graficznych i płynnych ruchów rąk, usprawniające małe ruchy ręki, poprawiające grafikę pisma,

– kształtowanie drobnych ruchów dłoni i palców;

• Ćwiczenia słuchu fonemowego:

– ćwiczenia prawidłowego przeprowadzenia syntezy i analizy głoskowej i sylabowej wyrazów;

• Ćwiczenia wrażliwości słuchowej i koncentracji:

– wysłuchiwanie i różnicowanie dźwięków z otoczenia, odgłosów przyrody itp.,

– ćwiczenia rytmiczne,

– ćwiczenia słuchu fonematycznego, analiza zdań na słowa oraz sylaby z klaskaniem lub stukaniem, liczenie sylab, tworzenie wyrazów od danej głoski;

• Usprawnianie funkcji analizatora wzrokowego i orientacji przestrzennej:

– ćwiczenia na materiale konkretnym (dobieranie par, wyszukiwanie różnic),

– ćwiczenia na materiale obrazkowym (dzielenie obrazków na mniejsze części, ponowne ich łączenie),

– ćwiczenia w oparciu o materiał literowy (wyszukiwanie w tekście podanych liter, różnicowanie liter najczęściej mylonych przez dzieci),

– kształtowanie orientacji przestrzennej i orientacji w schemacie własnego ciała;

• Ćwiczenia rytmiczne;
• Ćwiczenia na koncentrację uwagi;
• Ćwiczenia rozwijające mowę i wzbogacające słownik;
• Kształtowanie i usprawnianie czytania i pisania:

– ćwiczenie czytania i pisania,

– ćwiczenie umiejętności przepisywania,

– ćwiczenie umiejętności pisania z pamięci,

– proste ćwiczenia ortograficzne i stylistyczne,

– praca nad płynnością i poprawnością czytania,

– wykształcenie umiejętności cichego czytania ze zrozumieniem;

• Rozwiązywanie zadań matematycznych:

– przeliczanie elementów w zbiorach i porównywanie ich,

– rozwiązywanie zadań tekstowych,

– porządkowanie i porównywanie liczb,

– wykonywanie działań matematycznych (dodawanie, odejmowani, mnożenie, dzielenie) zgodnie z możliwościami dziecka, z użyciem konkretów.

Zasady prowadzenia zajęć

1. Dostosowanie zadań oraz czasu ich trwania do możliwości dziecka.
2. Zapewnienie warunków do utrwalania prawidłowych umiejętności i wyrównywanie braków edukacyjnych.
3. Systematyczne mobilizowanie dziecka do wykonywania zadań poprzez wykorzystywanie różnorodnych form i metod pracy.
4. Stawianie zadań dostosowanych do możliwości ucznia i powolne przechodzenie do zadań bardziej złożonych.

Metody pracy:

• aktywizujące,
• poglądowe,
• słowne,
• praktycznego działania,
• audiowizualne,
• zabawy i gry dydaktyczne.

Środki dydaktyczne:

karty pracy, płyty CD, komputerowe programy edukacyjne, pomoce reedukacyjne, zeszyt komunikacyjny z rodzicami.

Ewaluacja zajęć

Ewaluacja będzie realizowana poprzez pomiar osiągnięć ucznia na bieżąco, obserwację podczas zajęć, testy sprawdzające. Przewiduje się 3 rodzaje ewaluacji:

• wstępna diagnoza (określenie poziomu wiedzy i umiejętności uczniów przed rozpoczęciem pracy z programem), ankieta dla rodziców w której określą umiejętności i problemy ucznia,
• pomiar osiągnięć ucznia na bieżąco,
• końcowa diagnoza (poziom opanowania umiejętności przez ucznia na zakończenie programu) ankieta dla rodziców, w której określą czy zostały zauważone postępy u ucznia wynikające z pracy z programem.

Narzędzia ewaluacyjne:

• prace ucznia,
• oceny opisowe (okresowa i końcoworoczna),
• ankieta dla rodziców.

Przewidywane osiągnięcia końcowe ucznia:

• usprawni analizę i syntezę wzrokową,
• utrwali strukturę graficzną liter,
• udoskonali syntezę słuchową,
• usprawni naukę czytania, pisania i liczenia,
• poprawi sprawność manualną.

Uwagi o realizacji programu

Program jest skorelowany z programem realizowanym na zajęciach z całą klasą. Dobór form i metod pracy jest uzależniony od aktualnych możliwości ucznia, oraz stopnia i rodzaju zaburzeń. Zajęcia powinny być różnorodne, prowadzone w takiej formie, aby uczeń miał szansę na odniesienie sukcesu.

Bibliografia

D. Hryniewicz: Dziecko, które nigdy nie dorośnie, Wyd. Edukacyjne Parpamedia, Warszawa 2007

D. Hryniewicz: Specyfika pomocy psychologiczno-pedagogicznej dzieciom z FAS, Wyd. Edukacyjne Parpamedia, Warszawa 2007

M. Klecka: Objawy i wczesne rozpoznanie FAS w Bliżej Przedszkola 4 (31)

M. Klecka: FAS w oczach najbliższych i specjalistów opoka.org.pl

Opracowała: Joanna Słowińska

Materiał nadesłany przez Czytelniczkę portalu Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli