Afazja – przyczyny, objawy, terapia

Autor: Pedagogika Specjalna - portal dla nauczycieli
Opublikowano: 18 listopada 2017 roku.

Afazja jest terminem pochodzącym z języka greckiego. Oznacza niemówienie (a-nie, fazja-mówienie). 

W psychologii, pedagogice, logopedii, medycynie pojęciem tym określa się trzy rodzaje zaburzeń mowy:

  • wynikające z niewykształcenia kompetencji językowych;
  • związane z niewystarczającym wykształceniem kompetencji językowych;
  • spowodowane utratą prawidłowo ukształtowanych kompetencji językowych.

Zaburzenia wynikające z niewykształcenia kompetencji językowych to rozwojowa afazja dziecięca. Jest to brak rozwoju mowy wywołany patogennymi czynnikami w najwcześniejszym okresie życia – prenatalnym, perinatalnym i postnatalnym – do ukończenia pierwszego roku życia.

Zaburzenia związane z niedokształceniem kompetencji językowych określa się mianem nabytej afazji dziecięcej. Polega ona na zahamowaniu wcześniej prawidłowo przebiegającego rozwoju mowy lub utracie już zdobytych umiejętności językowych. Etiologia zaburzeń tego rodzaju obejmuje okres postnatalny, pomiędzy początkiem drugiego, a siódmym rokiem życia.

Zaburzenia polegające na utracie prawidłowo wykształconych kompetencji językowych nazywane są afazją nabytą typu dorosłego. Geneza tego zjawiska sięga późniejszego okresu, po ukończeniu siódmego roku życia.

Afazja to zaburzenie neurologiczne, którego przyczynę stanowią nieprawidłowości w funkcjonowaniu lub uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego (ośrodków mowy w mózgu bądź połączeń nerwowych pomiędzy nimi).

Afazja jest zaburzeniem polietiologicznym.

Najczęściej wymienianymi przyczynami tego syndromu są

  • wrodzone wady budowy mózgu (np. nieprawidłowe wykształcenie obszarów odpowiedzialnych za mowę);
  • niedostateczny rozwój lub opóźnienie dojrzewania neurologicznych procesów odpowiedzialnych za mowę (np. opóźniony proces mielinizacji włókien nerwowych);
  • mikrouszkodzenia mózgu powstałe w wyniku udarów, guzów, urazów, zatruć toksynami, napromieniowaniem, procesami zapalnymi.

Prawdopodobne jest także podłoże genetyczne afazji z uwagi na fakt, iż zdarzają się sytuacje występowania kilku przypadków tego typu zaburzeń w rodzinie.

Aby postawić diagnozę afazji dziecięcej, należy wykluczyć szereg innych schorzeń i nieprawidłowości. Przede wszystkim deficyty mowy powinny mieć charakter pierwotny. Nie mogą wynikać z zaburzeń pamięci czy emocji, całościowych zaburzeń rozwojowych, schizofrenii.

Ponadto syndrom ten może zostać orzeczony u dzieci, które:

  • posiadają sprawny aparat artykulacyjny;
  • mają słuch w normie;
  • są prawidłowo rozwinięte intelektualnie;
  • nie doświadczają deprywacji środowiskowej.

Omawiane zaburzenie nie jest spowodowane błędami wychowawczymi czy zaniedbaniem ze strony opiekunów. Deprywacja środowiskowa może być jednym z czynników wpływających na przebieg afazji, ale nie jest jej bezpośrednią przyczyną.

Dziecko z afazją funkcjonuje jak człowiek rozmawiający z cudzoziemcami, których język zna bardzo słabo. Nie jest zdolne do powiedzenia tego, co chce. Ma problemy ze znalezieniem właściwych słów i skonstruowaniem zdań, za pomocą których mogłoby zwerbalizować swoje myśli. Zjawisko to określa się mianem upośledzenia mowy czynnej. Nie jest też w stanie zrozumieć, co mówią inni. Pojmuje pojedyncze słowa, ale nie potrafi wychwycić sensu całej wypowiedzi. Trudności te nazywane są upośledzeniem mowy biernej.

Jak pracować z dzieckiem z afazją? Zapraszamy na szkolenie doskonalące, które można realizować w dowolnym czasie i w indywidualnym tempie.

Najczęściej wyróżnia się trzy rodzaje afatycznych zaburzeń mowy:

  • afazja ekspresyjna (ruchowa, motoryczna, afazja Broki);
  • afazja percepcyjna (sensoryczna, czuciowa, afazja Wernickiego);
  • afazja mieszana (percepcyjno–ekspresyjna, ruchowo-czuciowa).

Dzieci z afazją ekspresyjną nie przejawiają poważnych problemów w rozumieniu języka. Tracą natomiast zdolność mówienia. Zdają sobie sprawę, jakie myśli pragną wyrazić, ale nie znajdują na to odpowiednich słów.

Dla funkcjonowania językowego dzieci z afazją ekspresyjną najbardziej charakterystyczne są:

  • niewykształcenie lub zanik mowy spontanicznej (utrudnione bądź zahamowane inicjowanie wypowiedzi);
  • niezdolność generowania dłuższych komunikatów werbalnych (stosowanie krótkich, prostych zdań lub zwrotów, opuszczanie słów trudnych do przypomnienia, przyimków, co nadaje mowie styl „telegraficzny”);
  • powolny, mało płynny, sylabizowany sposób mówienia;
  • powtarzanie słów, zwrotów zasłyszanych przed chwilą (echolalia);
  • zastępowanie brakujących słów, głosek innymi (parafrazje);
  • przestawianie kolejności sylab w wyrazie, głosek w sylabie (metatezy);
  • błędy gramatyczne (agramatyzmy);
  • szyk przestawny w zdaniach (inwersja);
  • nadużywanie słów ogólnikowych;
  • wielokrotne stosowanie tego samego słowa podczas wypowiedzi.

Dzieci dotknięte afazją percepcyjną mają trudności z rozumieniem języka przy zachowanej zdolności mówienia. Słyszą mowę innych i same mówią, lecz nie wychwytują sensu własnych ani cudzych wypowiedzi.

Dla funkcjonowania językowego dzieci z afazją percepcyjną najbardziej charakterystyczne są:

  • trudności w zakresie interpretacji wyrażeń określających stosunki przestrzenne, czasowe, zależności;
  • nierozumienie pojęć abstrakcyjnych, uogólniających;
  • mechaniczne powtarzanie usłyszanych pytań, poleceń, wynikające z ich niezrozumienia;
  • brak lub nieadekwatność reakcji na pytania, polecenia, związane z niemożnością ich zinterpretowania;
  • stosunkowo łatwe, spontaniczne inicjowanie mowy (np. potok słów, gadatliwość – logorea);
  • błędy gramatyczne (agramatyzmy);
  • zniekształcanie wyrazów;
  • używanie słów niezgodnie z ich znaczeniem;
  • wypowiedzi pozbawione logiki;
  • mowa niezrozumiała, sprawiająca wrażenie obcego języka (afazja żargonowa).

U dzieci cierpiących na afazję mieszaną występuje zespół objawów charakterystycznych dla obu typów zaburzenia: ekspresyjnego i percepcyjnego.

Afazji ekspresyjnej i percepcyjnej często towarzyszą zaburzenia mowy o charakterze amnestycznym. Polegają one na niemożności przypomnienia sobie właściwych słów do określenia konkretnych przedmiotów i pojęć. Wskutek tego dziecko określa rzeczy i zjawiska opisowo. Gdy podamy mu pierwszą zgłoskę, szybko odnajduje właściwe słowo.

Afazji mogą towarzyszyć także inne trudności. Określa się je jako zaburzenia współistniejące.

Do najczęściej występujących zaburzeń towarzyszących afazji należą:

  • problemy z pamięcią;
  • trudności w koncentracji uwagi przy odbiorze tekstu słuchanego i czytanego;
  • nieprawidłowości w procesie czytania i pisania;
  • wtórne zaburzenia emocjonalne powstałe na tle dysfunkcji mowy.

W praktyce nie zdarza się, by dwoje dzieci z afazją miało identyczne objawy. Również u jednego dziecka nie obserwuje się stałości w zakresie występujących symptomów. Mogą się one pojawiać falami lub występować w różnym natężeniu. W rezultacie każde dziecko dotknięte zaburzeniami mowy typu afatycznego funkcjonuje inaczej, w zależności od  aktualnej kondycji organizmu, samopoczucia, nastroju, stopnia zainteresowania rozmową, okoliczności.

Leczenie afazji odbywa się poprzez terapię neurologopedyczną lub neuropsychologiczną. Jest to długi i żmudny proces.

Terapia afazji powinna się odbywać według następujących zasad:

  • leczenie należy wdrożyć jak najszybciej;
  • terapia musi być prowadzona intensywnie i systematycznie;
  • oddziaływania korekcyjne trzeba dopasować do indywidualnych potrzeb i możliwości dziecka;
  • proces terapeutyczny powinien przebiegać w przyjaznej atmosferze i bezpiecznym dla dziecka otoczeniu;
  • w leczenie należy zaangażować całą rodzinę, której uprzednio uświadamia się istotę problemów dziecka.

Rokowania dla dzieci poddanych szybkiej, systematycznej i intensywnej terapii są dobre. Wynika to ze zjawiska plastyczności mózgu, wskutek którego zachodzi możliwość odtworzenia zaburzonych funkcji poprzez wykorzystanie nieuszkodzonych obszarów.

Celem terapii afazji jest umożliwienie dziecku porozumiewania się z otoczeniem oraz adekwatnego do posiadanego potencjału intelektualnego funkcjonowania społecznego. Aby osiągnąć te zamierzenia, terapeuta dąży do wykształcenia u dziecka efektywnych wzorców zachowań komunikacyjnych (przy użyciu środków werbalnych i pomocniczych: pozawerbalnych) oraz emocjonalnej gotowości do podejmowania kontaktów społecznych w oparciu o interakcje językowe.

Niezależnie od oddziaływań korekcyjnych podejmowanych przez terapeutę, każdy człowiek mający kontakt z dzieckiem afatycznym może wspomagać proces jego porozumiewania się.

W tym celu powinien przestrzegać następujących zasad:

  • relacją z dzieckiem afatycznym należy tak kierować, by rozbudzać w nim motywację do inicjowania i podejmowania interakcji werbalnych;
  • wszelkie zachowania komunikacyjne dziecka z afazją muszą być dostrzegane i pozytywnie wzmacniane;
  • w rozmowie z dzieckiem afatycznym należy niewerbalnie ilustrować przekaz słowny (gesty, mimika, rysowanie, wskazywanie palcem);
  • do dziecka z afazją trzeba mówić powoli, z częstymi pauzami, stosując krótkie, proste zdania, podkreślając słowa kluczowe;
  • komunikując się z dzieckiem afatycznym należy upewniać się, czy rozumie, co mówimy oraz, w miarę potrzeby, powtarzać swoje wypowiedzi;
  • należy okazywać zrozumienie i cierpliwość, kiedy dziecko cierpiące na afazję długo zastanawia się nad wypowiedzią;
  • nie wolno karać ani zawstydzać dziecka afatycznego z powodu trudności, jakie napotyka w procesie porozumiewania.

Elżbieta Wika

Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli

Bookmark the permalink.

Zbliżające się szkolenia online w naszej akredytowanej placówce doskonalenia nauczycieli:

Dodaj komentarz