Program zajęć z elementami arteterapii „Zabawa czy sztuka?”

do realizacji na zajęciach dodatkowych 

SPIS TREŚCI

1.Wstęp

2. Ogólne założenia programu

3. Cel programu

4. Metody pracy

5. Formy pracy

6. Proponowana tematyka i stosowane techniki

7. Ewaluacja realizacji programu

8. Literatura

Wstęp

B. Way tak pisze o roli, jaką pełni sztuka wobec człowieka: „Radość płynąca ze sztuki i docenienia jej wartości leży w zasięgu ręki każdego człowieka, dla każdego jest to możliwe w inny sposób, dla każdego wiąże się z pewnym zaspokojeniem owych wyższych aspektów realizacji osobowości.” Arteterapia jako rodzaj usprawniania przez sztukę czerpie z tych właściwości sztuki, które mogą być pomocne człowiekowi w podnoszeniu jego poziomu życia. Tak więc bezpośrednim celem arteterapii jest optymalizacja jakości życia polegająca na przezwyciężaniu trudności na drodze do samorealizacji.

 OGÓLNE ZAŁOŻENIA PROGRAMU

Program „Zabawa czy sztuka” jest skierowany do uczniów szkoły podstawowej dla uczniów niesłyszących i słabosłyszących przy Zespole Szkół Specjalnych nr 42 w Zabrzu.

Program został opracowany zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. z 2009 r. nr 4; poz. 17). Realizowany będzie od października 2016 do połowy czerwca 2017 r w formie zajęć pozalekcyjnych z częstotliwością 1 raz w tygodniu przez 1 jednostkę dydaktyczną. Dzieci będą uczestniczyły w różnego rodzaju zajęciach plastycznych, które będą się opierały na zasadzie dobrowolności. Zajęcia mają się odbywać w atmosferze zabawy i dawać dzieciom możliwość eksperymentowania z różnego rodzaju technikami plastycznymi.

U wielu dzieci niesłyszących bądź niedosłyszących występują różnego rodzaju zaburzenia zachowania, zaburzenia funkcjonowania w grupie. Dlatego, oprócz rozwijania zainteresowań plastycznych uczniów głównym celem programu jest czerpanie z właściwości terapeutycznych sztuki. W trakcie zajęć nacisk będzie kładziony na przebieg procesu twórczego, jego funkcję korekcyjno-kompensacyjną, ekspresyjną oraz socjalizacyjną. Zgodnie z założeniami arteterapii wytwory będące efektem procesu twórczego będą głównie pełniły rolę diagnostyczną.

CEL PROGRAMU

Celem programu jest terapia poprzez sztukę, a więc poprawa samopoczucia i poprawa funkcjonowania w grupie oraz pośrednio poprawa relacji społecznych.

 CELE SZCZEGÓŁOWE

• rozpoznawanie i uzewnętrznianie emocji przy pomocy języka sztuki prowadzące do wyciszenia i poprawy jakości życia
• rozwijanie kreatywności
• motywowanie do rozwoju poprzez proces twórczy – stwarzanie okazji do poznawania różnorodnych technik plastycznych i eksperymentowania z nimi
• zaspokojenie poczucia samorealizacji i akceptacji
• kształtowanie wrażliwości plastycznej, rozwijanie wrażliwości zmysłowej
• kształtowanie umiejętności pracy w grupie i wzrost umiejętności komunikowania się
• czynny wypoczynek – funkcja rekreacyjna sztuki

METODY

• praktycznego działania
• aktywność twórcza
• poszukująca
• eksponująca
• pokazowa

FORMY

•  praca indywidualna
• praca w grupie

PROPONOWANA TEMATYKA I STOSOWANE TECHNIKI

ZABAWY WYKORZYSTUJĄCE TECHNIKI MALARSKIE ORAZ GRAFICZNE

– “Barwna mandala”

Uczniowie najpierw indywidualnie eksperymentują z odbitkami z warzyw i owoców. Następnie indywidualnie lub grupowo wykonują przy użyciu pieczątek mandalę na arkuszu szarego papieru.

– „Mój portret” – kolaż na bazie wydrukowanego wcześniej zdjęcia

Uczniowie wykonują indywidualnie kolaż na bazie wydrukowanego wcześniej swojego portretu eksperymentując z różnego rodzaju materiałami.

–  „Wycieczka do zoo” – praca wykonana „metodą malowania 10-cioma palcami”

Uczniowie malują indywidualnie zwierzątka w oparciu o odbitki z własnych rąk, pozostawia się im dość dużą swobodę artystyczną. Jeśli mają potrzebę malowania czegoś innego, pozwala się im na to. Następnie z wyciętych zwierzątek wszyscy wykonują zbiorową pracę przedstawiającą zoo. Wykorzystywana jest tutaj metoda malowania 10-cioma palcami wg terapeutki Ruth Faison Shaw.

– „Kosmos” – praca malarska

Uczniowie wykonują początkowo indywidualnie, a potem wedle uznania, prace przedstawiająca kosmos. Eksperymentują przy tym z różnego rodzaju technikami malarskimi i nie tylko zaprezentowanymi przez nauczyciela: technika natryskowa, kolaż, malowanie przy użyciu szpachelek (impast), posypywanie brokatem itp.

– „ Maski Weneckie” – malowanie odlewów gipsowych

Uczniowie inspirując się zdjęciami masek weneckich malują odlewy gipsowe farbami plakatowymi bądź akrylowymi wg własnego pomysłu. Na kolejnych zajęciach ozdabiają maski piórkami, brokatem, cekinami, koronkami, koralikami itp.

– „Smutny clown – wesoły clown” – malowanie twarzy

Nauczyciel prosi chętnych uczniów, by spróbowali pokazać przy pomocy mimiki twarzy różne emocje. Uczniowie dobierają się w pary i przy użyciu specjalnych farb malują twarz wybranej osobie. Pół twarzy ma przedstawiać smutna minę a pół wesołą. Podczas zajęć uczniowie mają się uczyć uwzględniać potrzeby i uczucia drugiej osoby. Uświadamiań sobie, że wszyscy miewamy różny nastrój.

– „Kamień ochronny” – malowanie farbami na kamieniu.

Wyjaśnienie uczniom funkcji talizmanu. Nauczyciel prosi uczniów, by przypomnieli sobie czego się ostatnio przestraszyli. Uczniowie wykonują talizman z kamienia ozdabiając go farbami akrylowymi. Można namalować rzecz, której uczeń się boi. Praca indywidualna.

– „Malowanie świątecznych pierniczków”

Uczniowie bawią się ozdabiając pierniczki przy pomocy lukrowanych pisaków. Podczas zajęć panuje świąteczny klimat. Po zakończonym zadaniu pierniczki można zjeść.

– „Zwierzątka lub portrety z jedzenia”

Uczniowie bawią się wykonując zwierzątka lub portrety z artykułów spożywczych oraz wykałaczek na podstawce z jednorazowych talerzyków.  Nauczyciel pokazuje przykłady, podpowiada pomysły, pomaga w wykonaniu.

– „ Mój portret wewnętrzny” – wg scenariusza zajęć Emilii Łagiewskiej

Rozmowa z dziećmi na temat własnego odczuwania kolorów, przypisywania im konkretnych emocji. Zabawa w dopasowywanie kolorów i emocji.

Następnie dzieci obrysowują wzajemnie na dużym brycie papieru swoje kontury (w ulubionych pozach). Indywidualnie pokrywają farbami postać wewnątrz. Wspólne tworzą tło zewnętrzne dla wszystkich postaci – po zespołowym uzgodnieniu kolorystyki, wzorów, ornamentów.

– „Krąży krąży obraz w koło” – wg scenariusza Emilii Łagiewskiej

Nauczyciel wyjaśnia uczestnikom zadanie, które polega na wspólnym stworzeniu obrazu poprzez dorysowywanie kolejno przez wszystkich uczestniczących poszczególnych elementów obrazu. Obraz powstaje pod wpływem impulsu – rysunek poprzednika jest inspiracją dla kolejnego ucznia, to co narysuje następne dziecko jest kontynuowane przez kolejne itd. Oczekiwanym efektem końcowym jest wspólne dzieło kilku autorów.

– „Moje miejsce na Ziemi” – malowanie na podkładzie z piasku

Nauczyciel prosi uczniów o wyobrażenie sobie miejsca na Ziemi, w którym chcieliby się znajdować, potrafili odpocząć. Uczniowie przygotowują podkłady z piasku a następnie wykonują na nich dowolny obraz farbami plakatowymi bądź akwarelowymi. Praca może odbywać się przy muzyce relaksacyjnej z dźwiękami natury.

– „Czarodziejski ogród” – malowanie farbami do tkanin

Nauczyciel proponuje temat. Może być też opcjonalnie: „Stwory morskich głębin” lub dowolnie wybrany przez ucznia temat. Uczniowie maja do dyspozycji wydrukowane zdjęcia kwiatów, stworzeń morskich. Uczniowie wykonują projekt pracy na kartkach. Następnie przenoszą projekty na kawałki płótna (praca indywidualna) przy użyciu barwników do tkanin. Eksperymentują z mieszaniem kolorów. Prace realizują na przynajmniej dwóch jednostkach lekcyjnych.

ZABAWY Z MASAMI PLASTYCZNYMI

– masa solna jako wstęp do pracy z gliną: uczniowie samodzielnie wyrabiają masę solną, eksperymentują z barwieniem masy solnej przyprawami i sztucznymi barwnikami; lepią z masy solnej (broszka dla mamy), na kolejnych zajęciach pokrywają gotowy wyrób farbami, lakierem do paznokci

– zapoznanie z gliną: przygotowywanie stanowiska do pracy z gliną, wałkowanie gliny, odbijanie różnych faktur, lepienie metodą szczypanki

– wykonanie płaskorzeźby rybki z plastra gliny (praca indywidualna), wykonanie dekoracji – kompozycji z wykorzystaniem wykonanych wcześniej płaskorzeźb i innych materiałów: folii, sznurka, plastikowych butelek itp. (praca zbiorowa)

– wykonanie doniczek inspirowanych sztuką Afryki metodą wybierania lub metodą wałeczków

UPCYKLING (forma przetwarzania wtórnego odpadów, w wyniku którego powstają produkty o wartości wyższej niż przetwarzane surowce)

– zaznajomienie uczniów z pojęciem upcyklingu poprzez wspólne oglądanie wytworów tej formy sztuki

– wykonanie pojemnika na długopisy na bazie puszki (praca indywidualna)

– wykonanie ramki na zdjęcia z połamanych płyt kompaktowych, zakrętek, korków itp.

– wspólne stworzenie wybranego przedmiotu domowego użytku z wykorzystaniem puszek, korków, słomek po napojach itp.

EWALUACJA REALIZACJI PROGRAMU

 Przedmiotem obserwacji pod katem skuteczności programu i realizacji zamierzonych celów będzie:

• zaangażowanie ucznia w proces twórczy – poszukiwanie nowych pomysłów, wzrost motywacji do działania, wzrost staranności wykonywanych prac
• wzrost czasu koncentracji
• poprawa relacji w grupie
• postęp w zdolnościach komunikacyjnych – nawiązywanie prawidłowych relacji
• wyciszenie ucznia na zajęciach i poza nimi
• nabycie większej sprawności w uzewnętrznianiu swoich uczuć w formie działalności plastycznej
• wzrost pomysłowości, stosowanie różnorodnych środków wyrazu

Do tego celu posłuży:

• analiza osiągnięć indywidualnych i poziomu satysfakcji z zajęć wykonana na podstawie obserwacji uczniów na zajęciach, rozmów z nauczycielami oraz ankiety przeprowadzonej wśród rodziców (załącznik)
• analiza wytworów uczniów (ze względu na to, że w arteterapii mogą one pełnić funkcję diagnostyczną) – sprawdzenie, czy uczeń kończy pracę, czy wzrosło zaangażowanie w wykonanie pracy, czy wzrosła kreatywność

LITERATURA:

1. Bielicka I., Olechnowicz H., Z. Ślusarska: Malowanie dziesięcioma palcami, „Psychologia Wychowawcza” 1964, nr 2.
2. Dobson M.: Tworzenie plastyczne jako środek komunikacji i terapia dla dzieci niepełnosprawnych, „Wspólne tematy” 1999.
3. Karolak W.: Zabawa jako sztuka, Warszawa 1996, s.12
4. Klais K., Krzak K., Woźniak I.: Samotny wędrowiec spotyka karawanę – czyli czym jest arteterapia, „Carpe Diem” 1998, nr 6.
5. Konieczna E.: Arteterapia w teorii i praktyce, Kraków 2003.
6. Kulczyki M.: Arteterapia i psychologia kliniczna, „Zeszyt naukowy Akademii Muzycznej we Wrocławiu” 2000, nr 72.
7. Masgutowa S.: Psychoterapia przez sztukę, „Forum Psychologiczne” 1997, nr 1, tom II.
8. Nieduziak E.: Między sztuką a nauką – od katharsis do psychoterapii [w:] Twórczość i terapia: materiały pokonferencyjne, red. E. Nieduziak, Sandomierz 2003.
9. Pielasińska W.: Ekspresja – jej wartość i potrzeba, Warszawa 1983.
10. Piszczek M.: Terapia zabawą-terapia przez sztukę, Warszawa 1997.
11. Read H.: Wychowanie poprzez sztukę, Zakład Narodowy Ossolińskich 1976.
12. Sikora E.: Terapia inaczej – arteterapia, „Arka” 2001, nr 35.
13. Szafraniec G.: Między sztuką a terapią. Obszary poszukiwań [w:] Dziecko i sztuka, red. M. Knapik, Katowice 2003.
14. Szulc W.: Sztuka i terapia, Warszawa 1993.
15. Wojciechowski A.: Wspólny świat twórczości, w: „Zeszyty Artystyczne” 1992, Poznań.

ANKIETA  DLA  RODZICA

Prosimy o wypełnienie ankiety poprzez zakreślenie właściwej odpowiedzi TAK/NIE. Ankieta zawiera 6 pytań. Ankieta jest anonimowa.

Dziękujemy za współpracę

1. Czy poprzez uczestniczenie w zajęciach pozalekcyjnych pt: „Zabawa czy sztuka” polepszyła się u Państwa dziecka koncentracja uwagi?

TAK          NIE

2. Czy wykonywane prace plastyczne/techniczne sprawiają Państwa dziecku radość?

TAK          NIE

3. Czy dziecko chętnie podejmuje w domu zajęcia o charakterze plastyczno-technicznym?

TAK          NIE

4. Czy Państwa dziecko stało się bardziej wytrwałe podczas wykonywania stawianego przed nim zadania?

TAK          NIE

Program zajęć z elementami arteterapii opracowała: mgr Joanna Czubak

Materiał nadesłany przez Czytelniczkę portalu Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli