Wstęp

Dzieci o słabej sprawności manualnej mają spore trudności w prawidłowym trzymaniu narzędzia pisarskiego, a co za tym idzie problemy z pisaniem. Mogą mieć zbyt duże napięcie mięśni, co powoduje usztywnienie palców lub zbyt małe napięcie mięśni, czego wynikiem są wiotkie palce, które nie są w stanie utrzymać narzędzia pisarskiego i często wypuszczają je z dłoni. Nim uczeń zacznie pisać kształtne literki w zeszycie, minie sporo czasu. Należy też małego człowieka odpowiednio do tego przygotować poprzez szereg zabaw z motoryki.

W opracowaniu tym przedstawiam konkretne ćwiczenia, dotyczące usprawniania końcówek palców, nie zapominając jednak o szeregu ćwiczeń i zabaw motorycznych i grafomotorycznych.

Ćwiczenia usprawniające końcówki palców

ZABAWY PALUSZKOWE

Zabawy paluszkowe to zestaw powszechnie znanych wierszyków, które dzieci poznają w domu i przedszkolu. Znane są nam wszystkim zabawy: „Sroczka i jagiełki” lub „Idzie kominiarz po drabinie”. Zabawy paluszkowe to nic innego jak kombinacja nieskomplikowanych, zapadających w pamięci wierszyków połączonych z dotykiem i pracą dłoni. Zabawy paluszkowe poprawiają sprawność manualną niezbędną przy nauce pisania i są przygotowaniem do opanowania tej trudnej czynności.

Przykłady zabaw paluszkowych

Mamo, mamo
To dość trudna zabawa, która wymaga dużej sprawności palców. Warto jednak pokazywać ją już małym dzieciom, które będą zachwycone, patrząc na szybko ruszające się palce. Starsze dziecko najpierw będzie pilnie obserwować, a potem będzie chciało powtarzać to, co robią i mówią mama czy tata. I o to chodzi!

Składamy razem swoje dłonie (dotykają się tylko czubki palców). Po każdej sylabie po kolei odrywamy od siebie (zaczynając od kciuka) i z powrotem składamy palce, mówiąc:

Ma-mo, ma-mo!
Co, co co?
Ja-dą goś-cie!
No to co?

Teraz, trzymając pozostałe palce złączone, ruszamy tylko serdecznymi,
które się krzyżują – raz po jednej, raz po drugiej stronie i mówimy:

Dzień dobry! Dzień dobry!

Następnie palce, które „się kłaniały”, całują się, a my cmokamy (trzy razy).
Powtarzamy jeszcze raz gesty i słowa:

Dzień dobry! Dzień dobry!
oraz cmokanie.

Członkowie rodziny

Wesoła i bardzo lubiana przez maluchy zabawa. Każdy członek rodziny jest w niej wymieniany i ma swoje miejsce! Często dzieci chcą, żeby ją powtarzać na obu rączkach. Polega na głaskaniu/dotykaniu kolejno wszystkich paluszków dziecka. Zaczynamy od kciuka, potem kolejno palec wskazujący, środkowy, serdeczny mały.

Ten paluszek to jest dziadziuś, (kciuk)
a ten obok to babunia, (wskazujący)
Ten paluszek to jest tatuś, (środkowy)
a ten obok to mamunia. (serdeczny)
A ten to dziecinka mała …… (tu pada imię dziecka – mały palec)
Oto jest rodzinka cała (zamykamy rączkę dziecka w piąstkę).

STUKANIE CZUBKAMI PALCÓW

Ćwiczenie to może przyjąć formę gry na fortepianie lub zabawy w deszcz. Można stukać wszystkimi palcami jednocześnie lub wystukiwać jakiś rytm. Przy zabawie w deszcz, najpierw terapeuta pokazuje wolne stukanie po jednym palcu z każdej ręki; dziecko naśladuje. Następnie dodajemy palce; dziecko naśladuje. W etapie końcowym przyspieszamy, a dziecko wraz z nami.

MALOWANIE SUCHYM PALCEM

Na świeżo zamalowanym farbą papierze dziecko wykonuje rysunki, ścierając farbę jednym palcem. Mokry palec wyciera w leżącą obok ściereczkę. Tworzone w ten sposób rysunki muszą być dość proste i szybko wykonywane (farba schnie).

PĘCZKAMI MALOWANIE WATY

Do tego zajęcia terapeuta przygotowuje kilka małych wacików oraz arkusz papieru świeżo pomalowany farbą. Wykonujemy rysunki, ścierając mokrą farbę kawałkami waty. Pęczek waty, zarówno terapeuta, jak i dziecko, muszą trzymać trzema palcami: kciukiem, wskazującym, środkowym. Jeśli dziecko zmienia chwyt podczas wykonywania zadania, terapeuta musi to korygować.

MODELOWANIE W GLINIE I PLASTELINIE

Czynność modelowania bardzo często wymaga wykonywania ruchów chwytania palcami. Modelowanie jest więc przydatnym zajęciem do ćwiczenia sprawności palców. Ponadto zajęcia takie ćwiczą koordynację pracy obu rąk. Tak jak w innych działaniach terapeutycznych, tak i tu, zaczynamy od rzeczy łatwiejszych, przechodząc do trudniejszych. Pokazujemy więc, jak toczy się kule i wałeczki, jak można tworzyć różne formy przez wygniatanie i formowanie z gliny czy plasteliny. Musimy dziecko nauczyć gnieść plastelinę. Dzieci o obniżonej sprawności motorycznej często ją ubijają.

Oto przykłady prostych zajęć z gliną lub plasteliną.

• Lepienie miseczek – toczymy kulkę z gliny lub plasteliny, potem ustawiamy ją na podstawce i wygniatamy w niej wgłębienie.
• Tworzenie wzorów z cienkich wałeczków – terapeuta wraz z dzieckiem toczy plastelinę na stole obu rękoma wyciągając ją w długi, cienki wałeczek. Z tego wałeczka układa różne formy na desce lub tekturze. Może układać szlaczki, węże, konstruować dom z elementów wałeczkowych. W późniejszym etapie może tworzyć z wałeczków pojedyncze litery lub krótkie wyrazy.
• Płaskorzeźby – z gliny lub plasteliny formujemy płytkę grubą na kilka centymetrów przyciskając ją deseczką. W tej płytce dziecko wygniata różne formy.
• Lepienie różnych form przez łączenie oddzielnie formowanych części.

Wymodelowanie złożonej figury z jednolitej bryły dla dzieci ze słabą sprawnością manualną i słabo rysujących jest często nieosiągalne. Mogą one powoli dojść do tej umiejętności. Zanim jednak to nastąpi, możemy z nimi tworzyć różne figurki, formując ich części składowe i łącząc je w całość, np. lepienie bałwanka z trzech kulek, przekształcenie miski w filiżankę przez doklejenie uszka z wałka.

WYDZIERANKI, NAKLEJANKI

Wydzieranki, naklejanki są dość znaną formą zajęć plastycznych. Zwykle poleca się dzieciom, by posługując się tylko palcami, wydarły z arkusza kolorowego papieru mniejsze kawałki, nadając im od razu kształt jaki sobie zaplanowały. Dzieci ze słabą sprawnością ruchową nie radzą sobie z tym zadaniem. Papier trzeba ująć chwytem pęsetkowym palcami obu rąk. Palec jednej i drugiej ręki muszą stykać się na linii przecięcia. Odchylając jedną rękę do siebie a drugą od siebie, przerywa się papier na niewielkim odcinku, następnie przesuwa palec dalej na zamierzonej linii i powtarza się ruch.

Zanim postawimy przed dzieckiem zadanie wyrywania określonych form, musimy nauczyć je wyrywania papieru w określony wyżej sposób. W przeciwnym razie nie uda nam się nauczyć go wydzierania określonych kształtów. To tak jakby kazać komuś czytać mimo, że nie zna liter. Ćwiczmy więc od prostych form – do trudniejszych. Następnie dziecko nakleja na arkusz kawałki rozdzieranego papieru tworząc jakiś obrazek, wcześniej ustalony z terapeutą. Pamiętajmy, by na początku były to figury proste a wydzieranki papieru przygotowane przez terapeutę. Ścinki papieru w fazie początkowej nie mogą być małe.

FORMOWANIE KUL Z PAPIERU

Znana zabawa ze starych gazet. Wyrywamy strony, gnieciemy papier, tworzymy z dzieckiem kule. Można stworzyć z tego zabawę w „Bitwę śnieżną”.

Opracowała: mgr Katarzyna Połyniak

Materiał nadesłany przez Czytelniczkę portalu Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli

Literatura:

„Zabawy paluszkowe” Krzysztof Sąsiadek, 2017

„Terapia pedagogiczna” Małgorzata Skorek, 2007