Problemy, możliwości i potrzeby zawodowe osób niewidzących i słabowidzących

Możliwości i problemy zawodowe osób niewidomych

Istnieje wiele terminów określających osobę, u której występują poważne problemy z widzeniem: osoba niewidoma, ociemniała, słabowidząca, osoba z dysfunkcją wzroku, z niepełnosprawnością wzrokową, itp.

Osoby niewidome to te dotknięte ślepotą. Są wśród nich takie osoby, któ­re całkowicie nie widzą, oraz takie, które zachowały wzrok szczątkowy, który nie ma jednak dla nich większego znaczenia w poznawaniu rzeczy­wistości i w praktycznym działaniu. Pozwala on jedynie na ogólną orien­tację w przestrzeni, na dostrzeganie większych przedmiotów na drodze lub ogólnych sylwetek ludzi bez możliwości dokładnego ich rozpoznawa­nia.

Wśród osób dotkniętych ślepotą są osoby niewidome od urodzenia lub wczesnego dzieciństwa oraz osoby, które utraciły wzrok w późniejszym okresie życia, czyli osoby ociemniałe. Jeśli chodzi o te ostatnie, to niektó­re z nich utraciły wzrok nagle, zwykle w wyniku wypadków przy pracy lub wypadków komunikacyjnych. Inne natomiast traciły wzrok stopniowo na skutek chorób oczu lub chorób ogólnych, np. cukrzycy.

Przyjmuje się, że aż 80% informacji, docierających ze świata zewnętrznego jest odbierane przez człowieka za pomocą analizatora wzrokowego. Wzrok pełni zasadniczą rolę w poznawaniu rzeczywistości, zjawisk i przedmiotów. Jest wykorzystywany w codziennym życiu, w działalności praktycznej: od czynności samoobsługowych, związanych z toaletą, przygotowywaniem i spożywaniem posiłków, po czynności związane z nauką i pracą, np. czytanie, pisanie, itp.

Zmysł wzroku ma zdolność odbierania bodźców świetlnych z odległości, niezależnie od naszej woli, dlatego trudno jest przecenić rolę, jaką pełni w orientacji przestrzennej i lokomocji. Dzięki niemu obiekty są lokalizowane, a przeszkody wykrywane z odległości. Brak bądź poważne osłabienie wzroku powoduje trudności w poszczególnych obszarach funkcjonowania, takich jak: orientacja przestrzenna i poruszanie się, poznawanie rzeczywistości oraz zjawisk, rozumienie pojęć, wykonywanie czynności dnia codziennego, sfera emocjonalna, funkcjonowanie społeczne, w tym zawodowe.

Jednym z głównych problemów wynikających z braku wzroku, jest samodzielne poruszanie się oraz orientacja przestrzenna. Trudność taka występuje u osób niewidomych niezależnie od wieku. Często odnalezienie poszukiwanego miejsca, nawet niezbyt odległego może łączyć się z problemami, które wynikają z trudności w orientacji w przestrzeni, a także koniecznością zapamiętywania wielu szczegółów w odpowiedniej kolejności. Aby przestrzeń mogła być maksymalnie użyteczna, musi być zrozumiała i całkowicie opanowana. Główne trudności z orientacją to:

• problem ze znajomością kierunków potrzebnych do sprawnego i skutecznego przemieszczania się;
• nieznajomość pojęć przestrzennych;
• nieznajomość stosunków czasowo – przestrzennych.

Dla pełnego funkcjonowania społecznego istotne jest wykorzystanie kompensacji poprzez wypracowanie efektywnego posługiwania się dobrze funkcjonującymi zmysłami. Dzięki kompensacji osoba niewidoma może zwiększyć swoje umiejętności poznawcze oraz samodzielność, potrzebną do sprawnego funkcjonowania w społeczeństwie. Jednakże funkcjonowanie osoby z uszkodzeniem wzroku zależy od wielu czynników. Są wśród nich: czas utraty wzroku, stopień utraty wzroku, rodzaj schorzenia i wynikające z niego następstwa, schorzenie stałe albo postępująca utrata widzenia, czas rozpoczęcia rehabilitacji, czynniki wewnętrzne (osobowościowe), doświadczenie życiowe, wsparcie rodziny i najbliższych.

Umiejętność wykonywania czynności dnia codziennego pozwala osobie niewidomej na samodzielną aktywność związaną z samoobsługą, toaletą, komunikacją, itp. Brak lub poważne osłabienie wzroku uniemożliwia bądź znacznie utrudnia proces uczenia się poprzez naśladownictwo. Stąd takie czynności, jak: mycie zębów, samodzielne ubieranie się, nalewanie płynów, mogą sprawić niewidomemu wiele trudności, ponieważ wymagają opanowania przez niego szeregu umiejętności wstępnych, typu: posługiwanie się obiema rękami i koordynacja ruchowa, znajomość i rozumienie pojęć.

W nieco innej sytuacji są osoby ociemniałe, które przed utratą wzroku miały już jakieś doświadczenia w zakresie wykonywania określonych czynności życia codziennego. U osób, które straciły wzrok w późniejszym czasie, duże znaczenie odgrywa pamięć kinestetyczna. Konieczna jest jednak nauka i odpowiedni dobór alternatywnych sposobów wykonywania określonych czynności [1].

Biorąc pod uwagę wykonywanie pracy zawodowej, pracownicy niewido­mi mają przede wszystkim trudności i ograniczenia w orientowaniu się na stanowisku i w miejscu pracy. Mogą mieć także trudności z wy­konywaniem bardziej skomplikowanych czynności i zadań zawodowych, w których wzrok odgrywa istotną rolę. Tego rodzaju trudności i ograni­czenia osoby niewidome pokonują, opanowując umiejętności wykony­wania tych czynności i zadań zawodowych bez udziału wzroku.

Wyko­rzystują w tym celu możliwości kompensacyjne (zastępcze) pozostałych zmysłów, a więc zmysłu dotyku, słuchu, węchu itp. Człowiek ma bowiem możliwość wykonywania pracy w różny sposób. Wykonywanie jej za po­mocą wzroku jest tylko jednym z nich. Również nowoczesny sprzęt tech­niczny, a zwłaszcza elektroniczny o charakterze kompensacyjnym, spe­cjalnie przeznaczony dla tej grupy osób niepełnosprawnych, w znacznym stopniu redukuje trudności pracowników niewidomych przy wykonywa­niu pracy zawodowej.

W zakresie orientacji w zakładzie pracy, pracownicy niewidomi zwy­kle stosunkowo łatwo opanowują umiejętność samodzielnego porusza­nia się w nim, pod warunkiem że zostaną dokładnie zapoznani z lokaliza­cją wszystkich pomieszczeń i urządzeń. Tak samo większość z nich nie ma szczególnych trudności z samodzielnym dojazdem do pracy, jeśli mają do­godne środki komunikacji.

Wśród pracowni­ków niewidomych jest wiele osób szczątkowo widzących, które mają możli­wość wykorzystania resztek wzroku w niektórych sytuacjach zawodowych, np. do ogólnej orientacji na stanowisku i miejscu pracy lub do rozpozna­wania większych przedmiotów na drodze. Zachowanie nawet minimal­nych resztek wzrokowych może być zjawiskiem korzystnym z zawodowego punktu widzenia; może pozwalać takim pracownikom chociażby na ogólną orientację wzrokową na stanowisku i w miejscu pracy.

Poziom przygotowania do pracy i kwalifikacji zawodowych zarówno osób niewidomych jak i niedowidzących jest zróżnicowany. Są wśród nich osoby:

1) Posiadające wysokie kwalifikacje zawodowe, potrafiące wykonywać pracę na takim samym poziomie jak pracownicy widzący – są to osoby z wyższym wykształceniem uniwersyteckim lub wyższymi studiami za­wodowymi.

2) Posiadające konkretne przygotowanie zawodowe – są to osoby, któ­re mają ukończone różne szkoły zawodowe, technika lub licea profi­lowane.

3) Bez kwalifikacji zawodowych, lecz zdolne do opanowania odpowied­niej wiedzy i umiejętności zawodowych w ramach szkolenia na miejscu w zakładzie pracy.

Osoby niewidome poszukujące pracy są zwykle dobrze do niej przygoto­wane. Obok odpowiedniej wiedzy i umiejętności zawodowych opanowa­ły formy funkcjonowania i zachowania się w sytuacjach zawodowych oraz są przekonane, że mogą pracować z pracownikami widzącymi w zwykłym zakładzie pracy. Osiągnęły one także wysoki poziom samodzielności w wy­konywaniu czynności dnia codziennego i w poruszaniu się w przestrzeni.

Dowodem na duże możliwości zawodowe są liczne przykłady w naszym kraju niewidomych pracowników naukowych, nauczycieli, psychologów, pracowników socjalnych, instruktorów rehabilitacji, radców prawnych, informatyków, dziennikarzy, tłumaczy, operatorów dźwięku, masażystów, tele­fonistów i wykwalifikowanych pracowników produkcyjnych itd. Są to osoby, które dobrze wypełniają swoje zadania i obowiązki zawodowe, zgodnie z ocze­kiwaniami pracodawców.

Zauważa się obecnie tendencję do zatrudniania osób niewidomych przede wszystkim w pracach o charakterze umysłowym i w usługach. W mniej­szym stopniu przygotowuje się je do pracy wytwórczej i manualnej. Zwią­zane jest to z dużą mechanizacją i automatyzacją pracy w zakładach pro­dukcyjnych [2].

Pobierz cały tekst

Autor: Iwona Malewska-Danecka – Czytelniczka Portalu