Komunikowanie się jest potrzebą łączącą wszystkich ludzi, niezależnie od stopnia sprawności intelektualnej czy ruchowej, każdy więc posiada potencjał do tego, by ją budować i rozwijać. W zależności od możliwości i poziomu wyjściowego kompetencji naszych podopiecznych, możemy pomagać im poszerzać zasób sposobów komunikowania się z otoczeniem.

Jak rozwijać umiejętności komunikacyjne dzieci?

Poniżej przedstawiamy propozycje zabaw i ćwiczeń:

• Gesty

Możliwości posługiwania się ruchem i gestem często dostępne są nawet wtedy, gdy komunikowanie się za pomocą mowy nie jest możliwe. Wykorzystując naturalne sytuacje, możemy uczyć naszych podopiecznych celowych ruchów, którym świadomie nadajemy znaczenie. Propozycje gestów, od których warto rozpocząć naukę komunikowania się to np. stop, chcę, jeszcze, tak/nie, gesty o charakterze społecznym – wykonywane na powitanie i pożegnanie.

• Gest wskazywania

Spośród repertuaru gestów na szczególną uwagę zasługuje gest wskazywania ze względu na jego kluczową rolę dla funkcjonowania społecznego i komunikacyjnego. Naturalnie pojawia się pomiędzy 9. a 12. miesiącem życia dziecka. Gdy jego rozwój ulega zakłóceniu i gest wskazywania palcem nie pojawia się, możemy rozpocząć odpowiednią stymulację poprzez:

– modelowanie używania gestu wskazywania w naturalnych sytuacjach przez dorosłego – podczas czytania książeczek, oglądania obrazków, spacerów pokazujemy palcem i nazywamy obiekty w otoczeniu i szczegóły na ilustracjach, zachęcamy dziecko do naśladowania tej czynności poprzez zadawanie pytań (np. gdzie jest miś/lampa/ptak itp.), w razie potrzeby odpowiednio układając dłoń dziecka i wskazując jego paluszkiem;

– motywowanie do posługiwania się gestem wskazywania – w tym celu możemy wykorzystać książeczki z otwieranymi okienkami, zabawki typu pop-it, folię bąbelkową.

• Dźwięki i wykrzyknienia

Uważnie obserwując i słuchając naszych podopiecznych, jesteśmy w stanie wychwycić wysyłane przez nich dźwięki – możemy nadawać im znaczenie, np. wydawany przez dziecko odgłos „jiiii” możemy zamienić na „jedzie” podczas zabawy na zjeżdżalni, „bach” może ilustrować wrzucanie klocków, „hop” – podskakiwanie.

• Samogłoski

Samogłoski pojawiają się jako pierwsze w rozwoju mowy i możemy je wykorzystywać do nazywania obiektów i sytuacji, np. „uuuuu” może ilustrować lot samolotem, „ooo” – zdziwienie, „eee” – płacz. Aby pomóc dzieciom utrwalić znajomość samogłosek, możemy im zaproponować:

– wyklejanie tekturowych szablonów,

– modelowanie z drucików kreatywnych,

– odkopywanie kartoników z samogłoskami w piasku,

– kreślenie w kaszy, bułce tartej.

• Sylaby

Kolejnym krokiem w rozwoju komunikacji są zabawy z sylabami. Często dzieci rozpoczynające przygodę z rozwojem mowy, a posiadające już pewien zasób wyrażeń dźwiękonaśladowczych, z pomocą nauczyciela nazywają obiekty w otoczeniu pojedynczymi sylabami, z czasem próbują ich łączenia. Sylabami możemy się bawić, umieszczając je na klockach i łącząc je w ten sposób w słowa, parkując opisane sylabami samochodziki w odpowiednich „garażach” – miejscach na planszy, zaprowadzając sylabowe pszczoły do odpowiadających im kwiatków, pszczoły do uli itp.

• Zabawy tematyczne

Ciekawym sposobem na rozwijanie komunikacji są zabawy tematyczne z wykorzystaniem pacynek, figurek, ludzików lego. W ten sposób możemy ilustrować pojedyncze czynności, np. lala je/śpi/gotuje/myje/jedzie, jak i dłuższe sekwencje, np. gotowanie, sprzątanie, wycieczka, przyjęcie, wizyta u lekarza czy fryzjera.

• Ćwiczenia językowe

Uczniom, którzy posługują się mową, możemy zaproponować zabawy i ćwiczenia rozwijające funkcje językowe, np.:

– zabawy w tworzenie pojęć, polegające na doświadczaniu i określaniu cech przedmiotów, np. wyszukiwanie rzeczy miękkich, twardych, gładkich, kłujących, metalowych, drewnianych, zimnych;

– układanie i opowiadanie historyjek obrazkowych, zaczynając od najprostszych, dwuelementowych, np. najpierw chłopiec nalewa sok, potem pije;

– układanie zagadek pozwalających odszukać przedmioty lub obrazki, np. co ma ucho i służy do picia;

– zabawy w kończenie zdań, wierszyków i rymowanek, np. idzie, idzie kotek, hop, wskoczył na … płotek;

– zabawy z obrazkami – prosimy dziecko, żeby opowiedziało, co widzi na obrazku, w razie potrzeby zadajemy pytania rozwijające wypowiedź, np. odszukaj wszystkie zwierzątka, powiedz co robią; co robi pan, pani, dziecko; poszukaj na obrazku wszystkie rzeczy do jedzenia lub do zabawy, powiedz, gdzie bawią się dzieci, jakie znasz inne miejsca, w których można się bawić.

– zabawy w układanie historii z wykorzystaniem obrazków lub kostek, tzw. story cubes – losujemy obrazek lub rzucamy kostką i układamy kolejne zdania tworzące historię;

– zabawa „Czółko” – przygotowujemy papierowe opaski na głowę, w których uczestnicy zabawy umieszczają wylosowany obrazek przedstawiający postać, zwierzę, roślinę lub przedmiot. Osoba, która wylosowała obrazek, formułuje pytania go dotyczące, na które pozostali gracze mogą odpowiedzieć tylko tak lub nie. Celem gry jest odgadnięcie, kto lub co znajduje się na wylosowanej karcie.

Literatura i proponowane materiały do pracy:

J. Cieszyńska, M. Korendo, Wczesna interwencja terapeutyczna. Stymulacja rozwoju dziecka.Od noworodka do 6. roku życia, Wydawnictwo Edukacyjne, Kraków 2007

 A. Fabisiak-Majcher, E. Ławczys, Moje sylabki. Ćwiczenia do nauki czytania metoda symultaniczno-sekwencyjną, wyd. WiR, Kraków 2012

Historyjki obrazkowe. Pakiet edukacyjny, wyd. Harmonia

Tekst Jak rozwijać umiejętności komunikacyjne dzieci opracowała: Urszula Wesół – pedagog specjalny, nauczyciel edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej

Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli