1. Cele ogólne:

• wspomaganie i stymulowanie prawidłowego rozwoju mowy dziecka i zapobieganie powstawaniu wad wymowy
• profilaktyka logopedyczna
• pobudzanie rozwoju mowy
• rozwijanie sprawności aparatu artykulacyjnego
• usprawnianie motoryki dużej i małej
• rozwijanie sprawności ruchowej
• rozbudzenie i rozwijanie wrażliwości estetycznej poprzez ekspresję słowną i muzyczno-ruchową
• pobudzanie rozwoju intelektualnego.

2. Cele szczegółowe – uczeń:

• usprawnia motorykę narządów mownych: warg, języka, podniebienia miękkiego i żuchwy
• usprawnia aparat oddechowy: pogłębienie oddechu, zwiększenie pojemności płuc, wydłużenie fazy wydechowej, kształcenie ruchów przepony, różnicowanie faz wydechowych
• kształci słuch fonematyczny, fonetyczny i muzyczny
• doskonali mowę i komunikację niewerbalną polegającą na umiejętności wyrażania swoich potrzeb, emocji
• rozwija potencjał twórczy
• doskonali pamięć, w tym pamięć muzyczną
• doskonali poczucie rytmu, tempa, akcentacji oraz metrum w muzyce i wypowiedzi słownej
• usprawnia tzw. dużą motorykę, w tym rozwija umiejętności sprawnego i celowego wykonywania ruchu
• rozwija procesy poznawcze, doskonali szybką orientację przestrzenną, koncentrację uwagi, stymulowania się do sprawniejszego myślenia poprzez reakcję ruchową na sygnały słowne, dźwięk, ciszę
• kształtuje takie cechy charakteru jak zdyscyplinowanie, porządek, aktywność i poczucie odpowiedzialności
• doskonali umiejętności społeczne i współpracę w grupie
• buduje świadomość własnej osoby i akceptacji samego siebie poprzez reakcje innych i własną aktywność
• rozwija dyspozycję twórczą do kształtowania ekspresji twórczej
• zaspokaja naturalne potrzeby dziecka: działania, ekspresji i samorealizacji.

3. Warunki realizacji projektu

Program adresowany jest to wychowanków świetlicy szkolnej.

4. Metody pracy:

• zabawowa
• obserwacyjno-demonstracyjne
• treningu mięśniowego
• mechaniczne
• fonetyczne
• aktywności ruchowej
• pogadanka, rozmowa
• naśladowcze
• zabawowo-naśladowcze
• bezpośredniej celowości ruchu
• pogadanka, opowiadanie, praca z tekstami kultury żywego słowa
• pokaz, ćwiczenia praktyczne
• gry dydaktyczne.

5. Formy zajęć:

• zbiorowa
• grupowa
• indywidualna.

Łącząc powyższe metody i formy pracy, można wszechstronnie rozwijać oraz korygować i usprawniać zaburzone funkcje językowe, ruchowe, emocjonalne, intelektualne i społeczne. Dziecko za pomocą tych metod, poprzez główną formę aktywności jaką jest zabawa, zdobywa nowe wiadomości, umiejętności, uczy się współdziałania i współżycia w grupie rówieśników.

6. Program zajęć profilaktyki logopedycznej

Dbając o rozwój mowy dziecka warto wykorzystywać różne okazje do ćwiczeń narządów mownych. Prezentowane poniżej ćwiczenia mają doskonalić funkcjonowanie mechanizmów odpowiedzialnych za prawidłowy rozwój mowy. Podczas wykonywania ćwiczeń należy zwracać uwagę, aby były wykonywane precyzyjnie. Dzieci powinny dokładnie powtórzyć prezentowane ćwiczenie, dlatego nauczyciel prowadzący zajęcia musi pokazywać je powoli, wielokrotnie powtarzać i stale kontrolować poprawność wykonywanych ćwiczeń.

Ćwiczenia słuchowe:

• rozpoznawanie dźwięków wydawanych przez różne przedmioty, zwierzęta, instrumenty
• rozpoznawanie źródeł dźwięków, głośności, wysokości
• ćwiczenia dźwiękonaśladowcze
• powtarzanie rymów, rytmu
• wyodrębnianie głosek, różnicowanie wyrazów, np. jedną głoską, w nagłosie itd., rozróżnianie mowy prawidłowej od nieprawidłowej
• zabawy muzyczno-ruchowe, zabawy z rekwizytami
• żywe historyjki – prezentowanie historyjek głosem, ruchem, mimiką.

Ćwiczenia rytmizujące

Rytmika łączy muzykę z ruchem i ekspresją wokalną. Są to ćwiczenia rozwijające dyspozycje słuchowe, wykorzystujące w tym celu struktury rytmiczne:

• odtwarzanie rytmu zgodnie z układem przestrzennym
• improwizacje wokalne na dowolne tematy i do krótkich utworów literackich
• powtarzanie głosem motywów melodycznych.

Ćwiczenia oddechowe

Chociaż oddychanie jest czynnością fizjologiczną, u niektórych dzieci jest ono nieprawidłowe, dlatego należy wprowadzić odpowiednie ćwiczenia oddechowe. Celem tych ćwiczeń jest przede wszystkim nauczenie dzieci różnicowania fazy wydechowej i wdechowej, wydłużanie fazy wydechowej, kształcenie ruchów przepony i utrwalenie prawidłowego toru oddechowego.

Przykłady ćwiczeń:

• swobodny wdech przez nos i wydech ustami
• krótki, szybki wdech, natomiast wydech długi i połączony z dmuchaniem
• unoszenie rąk bokiem do góry podczas wdechu, spokojne opuszczanie rąk przy wydechu
• wykonywanie wdechu i zdmuchiwanie świeczki (wolno, szybko, przy zwiększanej stopniowo odległości)
• wykonanie wydechu wymawiając „s” z jednakową głośnością, raz ciszej, raz głośniej
• zdmuchiwanie piórka z gładkiej i chropowatej powierzchni
• wydech z dmuchaniem na kawałek papieru (staramy się, aby odchylenie papieru było cały czas jednakowe)
• puszczanie baniek mydlanych przez słomkę
• nadmuchiwanie balonów
• ,,wyścigi’’ – dmuchanie na kłębuszki waty, piórka, papierowe kulki
• dmuchanie na zawieszone na nitkach różne przedmioty
• przenoszenie różnych przedmiotów (papierki, fasolki, itp.) za pomocą słomki
• ,,mecz ping-pongowy’’
• ,,huśtawka’’ – dziecko leży na podłodze, na brzuchu kładziemy zabawkę, w czasie wdechu zabawka unosi się, przy wydechu zabawka opada. Wdech i wydech muszą być równomierne i powolne z chwilowym zatrzymaniem powietrza między wdechem a wydechem
• gra na organkach, trąbce, gwizdku.

Ćwiczenia usprawniające narządy mowy

Niezbędnym warunkiem prawidłowego artykułowania głosek jest sprawne funkcjonowanie narządów mowy. Wyćwiczenie właściwych układów języka, warg, żuchwy i podniebienia miękkiego w znacznym stopniu przyspieszy uczenie się nowych głosek. Dzięki gimnastyce tych narządów, można również zapobiegać i usuwać liczne zaburzenia mowy.

Ćwiczenia warg:

• szerokie otwieranie ust (jak przy wymowie samogłoski a)
• szybkie zmienianie układu ust „uśmiech” – „ryjek” (zęby pozostają widoczne)
• unoszenie górnej wargi przy zaciśniętych zębach (widoczne tylko górne zęby)
• opuszczanie wargi dolnej (widoczne tylko dolne zęby)
• wykonywanie ruchów imitujących gwizdanie, cmokanie
• zakładanie wargi dolnej na górną i odwrotnie
• ,,rybka”
• dmuchanie przez wargi ułożone w kształt dziobka i z zębami górnymi na dolnej wardze
• parskanie
• półuśmiech – odciąganie na przemian kącików warg
• nadymanie policzków i powolne wypuszczanie powietrza ustami lub nosem
• nadymanie policzków i przemieszczanie powietrza z policzka do policzka
• wymawianie głosek: a, e, o, u, i, y.

Ćwiczenia języka:

• odklejanie chrupki, andruta od wałka dziąsłowego
• ,,malowanie sufitu’’ – lizanie czubkiem języka podniebienia
• konik – „kląskanie” językiem o podniebienie twarde
• ,,góra – dół’’ – dotykanie czubkiem języka na zmianę dolnych i górnych zębów (jedynek) przy silnie opuszczonej żuchwie
• ,,samochód w garażu’’ – unoszenie czubka języka do wałka dziąsłowego
• liczenie zębów – przy szeroko otwartych ustach dotykanie czubkiem języka po kolei wewnętrznej strony wszystkich zębów
• głośne wymawianie głoski ,,al” z powolnym, jednoczesnym unoszeniem języka do wałka dziąsłowego
• ,,wbijanie gwoździ’’ – kilkakrotne uderzanie czubkiem języka o wałek dziąsłowy
• ,,myszka do dziury’’ – usta szeroko otwarte, szeroki język dotyka dolnych zębów i energicznie cofa się aż do tylnej ściany gardła, jednocześnie unosi się tył języka (jak przy głoskach g/k)
• ,,łyżeczka’’ – szeroki język lekko wysunięty z jamy ustnej, boki języka wywinięte do góry
• wypychanie językiem policzków
• ,,źrebak’’ – język wsunięty między ściśnięte wargi drga w czasie wydmuchiwania powietrza
• jak najszybsze uderzanie czubkiem języka o górne dziąsła
• wielokrotne wymawianie sylaby ,,da” z głoską ,,d” realizowaną dziąsłowo jak w wyrazie Andrzej, drzewo.

Ćwiczenia podniebienia miękkiego:

• ziewanie
• wdychanie powietrza nosem, wydychanie powietrza przez szeroko otwarte usta
• oddychanie przez usta przy zaciśniętych nozdrzach
• oddychanie wyłącznie przez nos
• kaszlanie przy wysuniętym na zewnątrz jamy ustnej języku
• energiczne wymawianie par sylab: uk-ku, ug-gu, ok-ko, og-go, uku-ugu, oko-ogo
• chrapanie
• wypowiadanie sylaby ,,apa” z przedłużeniem momentu zwarcia warg
• wypowiadanie sylab: ap, op, ep, yp, up z przedłużeniem zwarcia warg
• ćwiczenia ze słomką (przenoszenie kawałków papieru).

Zabawy dźwiękonaśladowcze

Onomatopeje są pierwszymi, naturalnymi słowami dziecka. Umożliwiają dziecku porozumiewanie się z otoczeniem i stanowią ważny etap rozwoju mowy. Ze względu na zawartość wielu zjawisk językowych, często wykorzystuje się je w profilaktyce i terapii logopedycznej. Zabawy dźwiękonaśladowcze wszechstronnie usprawniają funkcje mowy, gdyż w trakcie tych zabaw dzieci ćwiczą: oddychanie, sprawność i koordynację narządów mowy, artykulację, prozodię, fonację oraz słuch fonemowy. Do zabaw można wykorzystać wszelkiego typu klocki, obrazki, ilustracje, książeczki, zabawki, sylwetki zwierząt. Warto zadbać o wzajemną stymulację ośrodków ruchu i mowy, i do wyrażeń dźwiękonaśladowczych dodać odpowiedni ruch.

• „Pszczoły” Dzieci – pszczoły stoją w umówionych miejscach (ule). Na znak nauczyciela pszczoły wylatują z uli i latają w różne strony z głośnym brzęczeniem (z…). Na umówiony sygnał wracają do ula i brzęczą bardzo cichutko (m…)
• „W lesie” – dzieci zostają podzielone na trzy grupy zwierząt leśnych – wilki, dziki i zające. Nauczyciel opowiada zagadkę dotyczącą jednego ze zwierząt. Dzieci, które wcielają się w to zwierzę, biegają po sali naśladując je, następnie nauczyciel zadaje kolejną zagadkę, itd. (wilki wyją -u…, zające kicają -kic, kic, dziki chrząkają -chrum, chrum)
• ,,Pociąg” – dzieci ustawiają się gęsiego, nauczyciel wyznacza trasę i miejsce zmiany lokomotywy (tak, aby każde dziecko mogło udawać lokomotywę). Przy zmianie lokomotywy zmienia się wymawiana sylaba: czu…, cze…, czy.., itd.
• ,,Las’’- ręce uniesione, nogi lekko rozstawione, dzieci kołyszą się i naśladują szum drzew (sz…) dostosowując ruch i dźwięk do słyszanej muzyki (szybko, wolno, delikatnie, energicznie, cicho, głośno, itd.)
• ,,Motocykliści” – dzieci imitują ruch odpalania silnika motoru, jednocześnie krótko wymawiając głoskę dż, dż, dż… Na sygnał nauczyciela udają, że jadą motocyklem i wymawiają głoskę ż…
• ,,Zima” – naśladowanie zimowej wichury (wymawia ś… z różnym natężeniem)
• ,,Zmarzlak” – pocieranie dłoni jakby były zmarznięte i szybkie, energiczne wymawianie głoski zi
• ,,Ciszek” – dzieci zostają podzielone na dwie grupy, jedna grupa leżąc udaje, że śpi, druga chodzi na palcach i wzajemnie się ucisza (ć, ć, ć…), potem następuje zmiana ról
• „Wróble” – podskoki obunóż w miejscu i po całej sali, z naśladowaniem ćwierkania
• ,,Konik” – podskoki (iha ha, iha ha…), jedzenie trawy (mniam, mniam…), oblizywanie się, parskanie z jednoczesnym tupaniem nogami
• ,,Czarodziej’’ – nauczyciel wciela się w czarodzieja i zamienia dzieci w różne zwierzęta i przedmioty. Dzieci naśladują ruchy i odgłosy – ,,hokus pokus, czary mary i zamieniam was w komary” – dzieci machają uniesionymi dłońmi i bzyczą (z….), – ,,hokus pokus, ense fense i zamieniam was w węże” – dzieci naśladują pełzanie węża i syczą (s…), – ,,hokus pokus, czary mary i zamieniam was w zegary” – dzieci stają w lekkim rozkroku, ręce imitują ruch wskazówek zegara, dzieci naśladują cykanie (cyk, cyk, cyk…), – ,,hokus pokus, diny dony i zamieniam was w dzwony” – dzieci stoją w lekkim rozkroku, splatają dłonie, ręce wykonują wymachy zataczając półkole, dzieci naśladują dzwonienie (dzyń, dzyń, dzyń…), – ,,hokus pokus, riki tiki i zamieniam was w budziki” – dzieci stoją tak jak przy ,,dzwonach”, z tą różnicą, że ręce uniesione są nad głową i dłonie wykonują szybki ruch w obrębie nadgarstków. Dzieci naśladują dzwonienie budzika (dryń, dryń…)
• w ten sposób można również przeprowadzić zabawy naśladujące odgłosy dowolnych zwierząt: kot – miau, pies – hau, hau, kaczka – kwa, kwa; taś, taś, krowa – muuu, koń – iha ha, kląskanie, parskanie, świnka – chrum, chrum; kwi, kwi, kura – kooo, kooo, kogut – kukuryku, gęś – gę, gę, indyk – gul, gul, baran – beee, koza – meee, osa – bzz, kukułka – ku-ku, bocian – kle, kle, gołąb – gruchu, gruchu, wrona – kra, kra, wróbel – ćwir, ćwir, żaba – kum, kum, sowa – hu, huu…, wąż – s…, itd.
• inne dźwięki z otoczenia: pukanie – puk, puk, uderzanie – buch, buch, woda – kap-kap; chlap-chlap, zegar – cyk, cyk, tik-tak, bim-bam-bom, piłka – tap, tap, podskoki – hop, hop, strzelanie – pif-paf, upadanie, rzucanie, uderzanie – bęc, szorowanie – szuru-buru, kichnięcie – a psik!, bicie serca – pik, pik, okrzyki radości – hip, hip, hura, zatrzymywanie konia – prrrr, poganianie konia – wio! nawoływanie kurczaków – cip-cip, karetka pogotowia – i-u, straż pożarna – e-u, auto – brum; pi-bi, samochód policyjny – e-o, itd.

Zajęcia logorytmiczne:

• nabieranie wprawy w płynnym wykonywaniu ruchów i prawidłowym oddychaniu podczas aktywności ruchowej
• nabywanie umiejętności wyrażania własnych potrzeb, myśli, odczuć poprzez ekspresję słowną i ruchowo-muzyczną
• wyrażanie własnych stanów emocjonalnych w różnych formach werbalnych i niewerbalnych
• swobodne poruszanie się w przestrzeni, nabieranie większej sprawności i swobody w poruszaniu się przy muzyce; kształtowanie płynności i estetyki ruchów
• wyrabianie szybkiego refleksu psychoruchowego
• właściwe reagowanie na przejawy emocji innych, rozumienie, akceptacja własnych zachowań i tolerancja innych; hamowanie własnych reakcji negatywnych
• wpływ pozytywnych bodźców na rozwój psychofizyczny; relaksacja
• budowanie pozytywnego obrazu własnej osoby
• nabieranie wiary we własne możliwości i znajdywanie przyjemności w przezwyciężaniu chwilowych trudności
• wielkość środków komunikacji werbalnej i pozawerbalnej
• uczestniczenie w zabawach logorytmicznych
• ćwiczenia artykulacyjne, słuchowe, oddechowe, ortofoniczne, emisyjne
• opowiadanie o dźwięku – o uczuciach, których doznajemy w czasie jego odbierania, o skojarzeniach, o cechach jakościowych
• szkodliwość hałasu dla słuchu i zdrowia
• interpretacja muzyki poprzez ruch
• doskonalenie umiejętności słuchania i rozpoznawania dźwięków z otoczenia
• wykonywanie ćwiczeń i udział w zabawach rozwijających pamięć muzyczną
• rozwiązywanie zagadek muzycznych
• bajki muzyczne – dostrzeganie tego, w jaki sposób muzyka potęguje nastrój utworu
• bogacenie słownika biernego i czynnego poprzez poszerzenie zakresu i treści pojęć odnoszących się do zagadnień estetycznych, emocjonalnych, społecznych, muzycznych
• współdziałanie w grupie, organizacja pracy (planowanie, przewidywanie, racjonalne wykorzystanie czasu)
• budowanie przyjaznej atmosfery otoczenia.

7. Procedury osiągania celów:

• stosownie różnorodnych metod pracy, zwłaszcza aktywności ruchowo-muzycznej i zabaw
• inspirowanie dzieci utworami muzycznymi, literackimi
• wykorzystanie środków audiowizualnych
• przygotowywanie ciekawych zabaw, ćwiczeń, rekwizytów stosownie do zamierzonych celów i efektów
• zachęcenie i motywowanie do udziału w zajęciach.

8. Opis założonych celów

Profilaktyka logopedyczna to nie tylko upowszechnianie wiedzy o zaburzeniach mowy, to szereg działań mających na celu zapobieganie tym zaburzeniom. Przygotowany program profilaktyki logopedycznej ma na celu doskonalenie umiejętności językowych dzieci z prawidłowym rozwojem mowy, jak i z trudnościami w wymowie. W związku z obserwowanym zróżnicowaniem rozwoju mowy i występującymi zaburzeniami i wadami wymowy, przewidywane efekty podejmowanych działań mogą być na różnym poziomie, zależnie od indywidualnych możliwości dziecka. Systematyczne stosowanie ćwiczeń zaproponowanych w programie ma w rezultacie doprowadzić do usprawnienia motoryki i koordynacji narządów artykulacyjnych, utrwalenia prawidłowego oddychania. Realizacja programu ma się także przyczynić do powstania prawidłowych wzorców artykulacyjnych głosek i zapobiec powstawaniu wad wymowy.

Wychowanek poprzez uczestnictwo w zajęciach:

• jest pozytywnie nastawiony do siebie i innych, szanuje i akceptuje innych, wykazuje się umiejętnością samooceny
• przejawia potrzebę aktywności ruchowo-muzycznej
• potrafi wyrazić swoje emocje, uczucia w różnych formach werbalnych i niewerbalnych, cieszy się uzyskanym efektem
• posiada zdolności wyobrażania, wymyślania i tworzenia czegoś nowego, oryginalnego
• potrafi się zrelaksować, wyciszyć, rozładować napięcie i niewłaściwe emocje poprzez odpowiednie zabawy ruchowo-muzyczne i ćwiczenia; panuje na nad własnymi negatywnymi emocjami
• podczas zabaw potrafi w odpowiedni sposób wykorzystać rekwizyty
• umie w praktyce wykorzystać poznane ćwiczenia artykulacyjne, oddechowe, rytmizujące, słuchowe; poprzez w/w ćwiczenia kształtuje procesy poznawcze, doskonali poszczególne sfery rozwojowe
• rozwija poczucie estetyki, dyspozycji twórczych, kształtuje ekspresję i twórczą postawę
• wykazuję się inwencją twórczą, indywidualnością, spontanicznością
• posiada zdolności organizacyjne, zgodnie współdziała w zespole, grupie, dba o pozytywna atmosferę i przyjazny klimat otoczenia
• odkrywa samego siebie, swoją osobowość, wyraża siebie poprzez ekspresję i własną twórczość.

9. Ewaluacja

Ewaluacja jest procesem gromadzenia informacji dotyczących jakości i efektywności podejmowanych działań. Pozwala na formułowanie wniosków, daje podstawę do planowania dalszej pracy i określenia kierunku rozwoju. Ewaluacja opierać się będzie na:

• bezpośredniej obserwacji dzieci
• wpisach w dzienniku zajęć świetlicy.

Bibliografia:

• I. Styczek., Logopedia, Warszawa 1983 r.
• Teczka pracy logopedy, wydawnictwo Forum, Poznań 2013 r.
• D. Weichert-Figurska, Nie seplenię program terapii sygmatyzmu, Gdańsk 2015 r.

Autor: Magdalena Bajsicka – Czytelniczka Portalu