Orientacja w schemacie własnego ciała jest jedną z kompetencji, która leży u podstaw efektywnego funkcjonowania w świecie, wpływa na poczucie bezpieczeństwa, pozwala na budowanie więzi z samym sobą i z innymi oraz na poznawanie otoczenia. Jak każda z naszych sprawności, orientacja w schemacie ciała ma komponent wrodzony, stanowiący bazę dla gromadzenia kolejnych doświadczeń na drodze rozwoju. Możemy wspierać dzieci w rozwijaniu tej ważnej sfery funkcjonowania, proponując im zabawy i ćwiczenia dostarczające wrażeń związanych z doświadczaniem własnego ciała.

Ćwiczenia rozwijające orientację w schemacie ciała:

• ćwiczenia rozwijające świadomość dłoni i rąk: zaciskanie dłoni i otwieranie pięści, składanie i rozkładanie rąk, łączenie dłoni stroną zewnętrzną i wewnętrzną, łączenie palców – wszystkich jednocześnie i każdego po kolei;
• masaż dłoni z wykorzystaniem różnych przyborów: piórka, gąbki, oliwki, kremu, kostki lodu, piłki;
• ćwiczenia rozwijające świadomość stóp i nóg: masaż stóp, otwieranie i zamykanie palców, tupanie, skakanie, różne sposoby chodzenia: na całych stopach, na palcach, na piętach; opukiwanie dłońmi ud, kolan, łydek, odbijanie piłki stopami, przenoszenie stopami woreczków gimnastycznych, turlanie laski do ćwiczeń;
• ćwiczenia pozwalające na wyczuwanie swojej głowy – poklepywanie, głaskanie policzków, czoła; masaż twarzy, dotykanie czubka głowy, boków głowy, tyłu głowy, poszczególnych części twarzy: czoła, nosa, policzków, uszu, brody, warg; otwieranie i zamykanie oczu, ust, rozciąganie warg w uśmiechu, wydymanie policzków, zabawy w strojenie min;
• ćwiczenia pozwalające na wyczuwanie pleców, brzucha i pośladków: leżenie na plecach, leżenie na brzuchu, dociskanie plecami o podłoże, rozciąganie i skulanie pleców; zwijanie się w kłębek i prostowanie, turlanie się, pełzanie, prostowanie oraz zginanie rąk i nóg w leżeniu na plecach i na brzuchu, siedzenie na pupie, kręcenie się wokół własnej osi w siedzeniu na pupie;
• zabawy przed lustrem: oglądanie swojej sylwetki w lustrze, wskazywanie i nazywanie części ciała, zabawy w strojenie min do lustra, wymyślanie ich i naśladowanie;
• dotykanie różnych części ciała, np. dotknij brody, ucha, brzucha itp;
• poruszanie wskazaną częścią ciała, np. poruszaj głową, nogą, pomachaj ręką;
• pokazywanie części ciała z określeniami przestrzennymi, np. nauczyciel pokazuje i określa: na górze mam głowę, włosy. Co ty masz na górze? Analogicznie ćwiczymy określanie części ciała znajdujących się na dole, z przodu, z tyłu i z boku;
• ćwiczenia rozumienia określeń przestrzennych: za, przed, na, np: wyciąganie rąk, nóg przed siebie, za siebie, kładzenie rąk na głowie, na kolanach;
• ćwiczenia rozumienia relacji przestrzennych z wykorzystaniem przedmiotu i względem drugiej osoby, np.: połóż piłkę przed sobą, za sobą; połóż woreczek na głowie, pod pupą; połóż piórko na nosie, na ramieniu; połóż lalkę obok siebie, za sobą, przed sobą; stań za mną, przede mną, obok mnie;
• ćwiczenia oparte na metodzie Knillów, polegające na różnorodnych formach poznawania swojego ciała poprzez pocieranie, głaskanie, opukiwanie jego poszczególnych części.

Propozycje z zakresu Metody Ruchu Rozwijającego:

• Koncert: dorosły „gra” na plecach leżącego dziecka, wykorzystując palce, pięści, boki dłoni, całe dłonie, dostosowując siłę nacisku do odczuć dziecka.
• Kołyska: dziecko i dorosły siadają naprzeciwko siebie z lekko ugiętymi nogami, trzymając się za ręce i wykonując ruch kołysania, starają się dotknąć podłoża plecami.
• Rower: dziecko i dorosły leżąc na plecach, stykają się stopami i naśladują ruch jazdy na rowerze.
• Spychacz: dorosły i dziecko, siedząc na podłodze i opierając się o siebie plecami, próbują przesunąć partnera.
• Paczka: dziecko lub dorosły zwija się w kłębek, tworząc „paczkę” – druga osoba próbuje ją „rozpakować”.
• Skała: jedna osoba klęka, podpierając się rękami i nogami, druga osoba próbuje przewrócić „skałę”.

Zabawy:

• Wesołe powitania

Uczniowie chodzą w rozsypce, na sygnał nauczyciela witają się określonymi częściami ciała, np. na hasło „Witają się ręce” dotykają się rękoma.

• Tańczące części ciała

Uczniowie tańczą swobodnie do dowolnej muzyki; nauczyciel zatrzymuje muzykę i mówi, jaką częścią ciała dzieci mają dotknąć podłogi.

• Lewa, prawa

Wszyscy uczestnicy zabawy stają obok siebie. Wyciągamy przed siebie poszczególne części ciała zgodnie z poleceniem, np. prawa ręka, lewa noga.

Modyfikacje:

• możemy zmieniać tempo zabawy,
• po dobrym opanowaniu poleceń można je łączyć w sekwencję, np. prawa ręka w górę, lewa noga do przodu.

Bibliografia:

• A. Franczyk, K. Krajewska, Zabawy i ćwiczenia na cały rok. Propozycje do pracy z dziećmi młodszymi o specjalnych potrzebach edukacyjnych, wyd. Impuls, Kraków 2019
• B. Odowska-Szlachcic, Terapia integracji sensorycznej. Ćwiczenia usprawniające bazowe układy zmysłowe i korygujące zaburzenia planowania motorycznego, wyd. Harmonia, Gdańsk 2010
• D. Okrzesik, M. Bogdanowicz, Opis i planowanie zajęć według Metody Ruchu Rozwijającego , wyd. Harmonia, Gdańsk 2011

Autor: Urszula Wesół – pedagog specjalny, terapeuta pedagogiczny, nauczyciel edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej

Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli