Autyzm jest całościowym zaburzeniem neurorozwojowym. Dysfunkcje występują we wszystkich aspektach myślenia i zachowania dziecka oraz mają wpływ na jego całościowy rozwój i funkcjonowanie. Pierwsze symptomy autyzmu pojawiają się już między pierwszym, a trzecim rokiem życia dziecka. Bywa, że nietypowe zachowanie maluszka długo nie zostaje zauważone przez rodziców. Szczególnie, jeżeli jest to ich pierwsze dziecko i nie mają odniesienia do wzorca rozwoju typowego. Większość niemowląt ze spektrum autyzmu jest spokojna, niczego się nie domaga i nie płacze, nawet wtedy, gdy są głodne. Pozostają one niewzruszone, gdy mama tuli je do siebie. Rodzice cieszą się więc, że mają spokojne i mało absorbujące dziecko. Są też niemowlęta z autyzmem płaczące godzinami, krótko śpiące, nie znoszące jakiejkolwiek interwencji – łącznie z kąpielą, ubieraniem i karmieniem. U niektórych dzieci zaburzenie jest widoczne bardzo wcześnie, w innych przypadkach rozwój przebiega prawidłowo do drugiego roku życia, po czym następuje regres. Upływa więc nawet kilka miesięcy, zanim rodzice zdecydują się na specjalistyczną konsultację.

Niepokojące symptomy w rozwoju dziecka to brak reakcji lub zachowań, które wskazują na prawidłowy rozwój społeczny, a które zdrowe niemowlę lub małe dziecko przejawia zupełnie naturalnie.

Dziecko typowo rozwijające się:

• okres życia – około 6 tygodnia – odpowiada uśmiechem na uśmiech,
• okres życia – około 8 tygodnia – nawiązuje kontakt wzrokowy,
• okres życia – około 8 miesięcy – rozróżnia twarze,
• okres życia – około 9 – 15 miesięcy – podąża za gestem, reaguje na własne imię,
• okres życia – około 10 miesięcy – wskazuje przedmioty, dzieli się uwagą,
• okres życia – około 16 – 18 miesięcy – bawi się w udawanie czynności,
• okres życia – około 18 miesięcy – nawiązuje wspólne pole uwagi – dziecko na widok nieznanego zjawiska patrzy na twarz rodzica i odczytuje jego reakcję.

Dziecko z ryzyka zaburzeń autystycznych:

• niemowlę nie patrzy na rodzica,
• obserwuje częściej przedmioty niż ludzi,
• nie podaje zabawki,
• nie wskazuje przedmiotów, osób,
• bawi się w samotności,
• nie reaguje na wołanie go po imieniu.

Zaburzeniom ze spektrum autyzmu towarzyszą zaburzenia integracji sensorycznej. Oznacza to, że zmysły dziecka nie potrafią ze sobą współpracować i przetwarzać w sposób prawidłowy informacji, które do nich docierają.

Rodziców mogą zaniepokoić m.in.:

• ograniczone preferencje żywieniowe – dziecko chce jeść stale ten sam zasób pokarmów, np. tylko pokarmy słone, wyłącznie w konkretnym kolorze, same twarde i chrupiące lub tylko w postaci „papek”,
• niechęć do metek, szwów, ubrań z określonego materiału lub ogólnie ubrań,
• niechęć do przytulania lub przeciwnie: dziecko podchodzi do każdego, znienacka i mocno go ściska, bądź też samo uwielbia być bardzo mocno przytulane,
• niechęć do określonych dźwięków, hałasu, bycia w tłumie,
• uporczywe wpatrywanie się np. w wirującą pralkę, światło,
• kręcenie przedmiotami lub wirowanie wokół własnej osi.

Wczesna diagnoza i intensywna interwencja terapeutyczna zwiększają szansę dziecka na poprawę funkcjonowania i ograniczenia stopnia niepełnosprawności, jako skutku całościowych zaburzeń rozwojowych.

We wczesnym okresie życia mózg dziecka nieustannie kształtuje się, a dzięki plastyczności tworzy nowe połączenia nerwowe. Należy również pamiętać, że im dłużej dziecko nie otrzymuje prawidłowego wsparcia w uczeniu się i zachowaniu, tym bardziej utrwalają się jego własne, nie zawsze prawidłowe schematy działania, np. stymulacje czy autoagresja. Dzieci z autyzmem nie są grupą jednolitą. U niektórych z nich niepokojące objawy ujawniają się dopiero w zetknięciu z grupą innych dzieci – rówieśników. Wówczas wyraźnie widać, że dziecko zagrożone autyzmem zachowuje się inaczej, nietypowo, jak na swój wiek.

Rozpoznanie i diagnoza autyzmu to złożony proces. Jest efektem obserwacji i spostrzeżeń wielu specjalistów. Poza lekarzem pediatrą, niezbędna jest konsultacja neurologa, psychologa, psychiatry oraz innych specjalistów, którzy mogą wykluczyć inne zaburzenia.

Uzyskanie jednoznacznej diagnozy jest ważne z terapeutycznego punktu widzenia. Umożliwia też otrzymanie takich dokumentów, jak:

• opinia o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju dziecka,
• orzeczenie o niepełnosprawności,
• orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego.

Odpowiednie dokumenty wydaje publiczna poradnia psychologiczno-pedagogiczna, pod której opieką dziecko pozostaje. Jeśli u dziecka podejrzewa się jakiekolwiek nieprawidłowości rozwojowe lub takie zdiagnozowano, powinno ono uzyskać pomoc w formie wczesnego wspomagania rozwoju. WWRD to wielokierunkowe działania podejmowane od chwili wykrycia niepełnosprawności (lub zagrożenia nią) do czasu podjęcia nauki w szkole, polegające na pobudzaniu psychoruchowego i społecznego rozwoju dziecka.

Zajęcia w WWRD wpłyną pozytywnie na zaburzoną sferę relacji społecznych dziecka, umożliwią mu zdobycie umiejętności przydatnych w kontaktach z grupą rówieśniczą i dorosłymi. Udział w zajęciach rozwinie też funkcje poznawcze i percepcyjno-motoryczne dziecka. Wpłynie wyciszająco na zachowania niepożądane, przyczyni się do lepszej koncentracji uwagi dziecka.

W ramach wczesnego wspomagania rozwoju Zespół Orzekający może zalecić dziecku terapię logopedyczną zwiększającą kompetencje językowe i komunikacyjne dziecka, terapię pedagogiczną niezbędną do stymulowania umiejętności potrzebnych do opanowania w przyszłości podstawowych technik szkolnych, terapię psychologiczną ukierunkowaną na stymulację rozwoju poznawczego, a także rozwój kompetencji emocjonalno-społecznych, terapię integracji sensorycznej, terapię behawioralną w nauczaniu podstawowych umiejętności językowych, jak naśladowanie, prośby, nazywanie itp. Wszystkie te oddziaływania stymulujące mają za zadanie wyrównanie zaburzeń i opóźnień rozwojowych w zakresie rozwoju ruchowego, percepcyjnego, intelektualnego oraz emocjonalno-społecznego dziecka. Objęcie dziecka i jego rodziców wieloprofilowym wczesnym wsparciem stanowi nieocenioną pomoc, która zawsze pozytywnie procentuje.

Reakcje rodziców na diagnozę autyzmu bywają różne. Dla większości z nich pierwsza wiadomość o tym, że ich dziecko ma lub może mieć autyzm, jest źródłem bardzo trudnych przeżyć. Często podważają trafność diagnozy. Dzieje się tak w sytuacji, gdy w wyglądzie dziecka nie ma żadnych oznak nieprawidłowości, a w rozwoju – obok rozmaitych trudności – występują też dobrze rozwinięte zdolności. W większości przypadków autyzm u dziecka stanowi wielkie wyzwanie dla rodziców i wpływa na funkcjonowanie całej rodziny. Niezrozumiałe zachowanie dziecka jest źródłem wielu trudności sprawiających, że najprostsze czynności i zwykłe, codzienne sytuacje stają się czasem wielkim problemem.

Rozpoznanie przez profesjonalistów zaburzenia rozwoju dziecka jest tylko jednym z etapów trudnej i długiej drogi, jaką rodzice muszą przebyć, zanim przystosują się do nieznanej i skomplikowanej sytuacji życiowej.

Rodzice dziecka, u którego zdiagnozowano zaburzenie, często nie wiedzą:

• do kogo zwrócić się o pomoc,
• jak postępować z dzieckiem i zrozumieć jego potrzeby,
• w jaki sposób włączyć dziecko w życie najbliższego środowiska,
• jaka będzie przyszłość dziecka,
• jak radzić sobie z odczuciem wypalania się sił, które może wystąpić po dłuższym okresie intensywnej opieki nad dzieckiem, a na które składają się takie czynniki jak: poczucie przeciążenia, osamotnienia, niezrozumienia, beznadziejności, braku umiejętności, zmęczenie fizyczne, frustracja, wyrzuty sumienia i inne.

Rodzice stanowią dla zespołu specjalistów najlepsze źródło wiedzy o dziecku: o jego reakcjach, trudnych zachowaniach czy zainteresowaniach. W przeciwieństwie do terapeutów pracujących z maluchem zaledwie kilka godzin, rodzice towarzyszą dziecku w rozwoju stale. Rolą specjalistów jest więc takie wzmocnienie umiejętności i możliwości opiekunów, aby korzystnie wspierali rozwój dziecka w każdej z rutynowych sytuacji dnia codziennego. Rolą specjalistów jest również uwrażliwianie rodziców, aby stali się uważnymi obserwatorami swojego dziecka, dzięki czemu będą mogli rozpoznawać wysyłane przez malucha sygnały i odpowiednio na nie reagować.

Rodzice dzieci objętych wczesnym wspomaganiem rozwoju, uczestnicząc w zajęciach:

• trenują sposoby postępowania i komunikowania się z własnym dzieckiem,
• otrzymują wsparcie psychiczne nie tylko od terapeutów, ale i od pozostałych rodziców,
• otrzymują wskazówki do dalszej pracy z dzieckiem w środowisku domowym,
• pomagają dziecku modelując jego zachowania,
• nabywają nowe umiejętności psychoedukacyjne,
• pogłębiają wzajemne relacje rodzic – dziecko.

Autyzm to wyjątkowy i szczególny sposób bycia. Nie da się go stwierdzić na podstawie pojedynczych obserwacji. Ma on wiele objawów, co utrudnia diagnozowanie lekarzom czy psychologom o niewielkim doświadczeniu w tej dziedzinie. Zdarza się, że na początku mylony jest z innymi zaburzeniami. Dzieci dotknięte autyzmem mogą posiadać szczególne umiejętności – zdolności manualne, doskonałą pamięć, oryginalne zainteresowania i szczegółową wiedzę z ulubionej dziedziny. Ich świat, w wielu przypadkach, jest uporządkowany, pełen zależności, których zdrowe osoby często nie zauważają. Wczesna diagnoza i rozpoczęcie wieloprofilowej terapii to sprawa kluczowa, która może znacząco zmienić życie dziecka i całej jego rodziny. Natomiast pełna miłości akceptacja, odpowiednie wsparcie i próba zrozumienia jego funkcjonowania fizycznego, umysłowego i duchowego sprawiają, że życie dziecka oraz najbliższych mu osób może być radosne i spełnione.

Źródła:

• Pisula E. Autyzm – przyczyny, symptomy, terapia
• Umińska A. oprac. Autyzm i zespół Aspergera

Autor: Dorota Majcher – pedagog specjalny, terapeuta pedagogiczny

Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli