Autor: Joanna Welenc – Czytelniczka Portalu

„Książka i możliwość czytania, to jeden z największych cudów ludzkiej cywilizacji”

Maria Dąbrowska

SPIS TREŚCI

1. Wstęp
2. Założenia programowe
3. Cele edukacyjne programu
4. Metody i formy pracy
5. Treści programowe
6. Treści edukacyjne programu
7. Sposoby ewaluacji
8. Zakończenie
9. Bibliografia

WSTĘP

„Nie ulega wątpliwości, że los fikcyjnych bohaterów stworzonych przez pisarza oddziaływa na nasze postawy…”

Julian Aleksandrowicz

Przebywanie z ulubioną książką jest bardzo ważną i pożądaną formą spędzania czasu wolnego w każdym wieku, zwłaszcza w obecnej rzeczywistości wśród tak wielu zagrożeń ze strony telewizji czy komputerów. Kontakt z literaturą, jeśli jest dostatecznie żywy, może głęboko rozwijać osobowość dziecka, poszerzać możliwości poznania świata, pozwalać na uczestnictwo w wydarzeniach niedostępnych własnym doznaniom i obserwacjom.

Czytając ciekawą książkę, dziecko przeżywa losy bohaterów, a przy okazji uczy się doceniać postępowanie przedstawionych postaci, odróżniać to, co jest dobre od tego, co złe. Czytanie może mieć charakter pośredni, odbywać się poprzez rodziców, nauczycieli lub starszych kolegów. Większość wartości wiąże się bezpośrednio z życiem w społeczeństwie. Dorośli muszą przekazać dziecku, co według nich jest „dobre” a co „złe”, jak powinniśmy zachowywać się w danej sytuacji.

Zasadniczym celem w pracy biblioterapeutycznej z dziećmi niepełnosprawnymi intelektualnie jest kształtowanie właściwych postaw. Postawa jest trwałą oceną – pozytywną lub negatywną – ludzi, obiektów czy idei. Postawa jest pozytywną lub negatywną reakcją na coś. Przedmiotem postaw mogą być osoby i grupy społeczne, własna osoba, bądź społeczne normy zwyczajowe i moralne. Praca czytelnicza z uczniami niepełnosprawnymi intelektualnie jest specyficzna i nie można wobec nich stosować typowej metodyki czytelnictwa. Aktywizacja uczniów odbywa się zatem poprzez słuchanie tekstu czytanego przez nauczyciela, słuchanie bajek muzycznych czy oglądanie filmów.

Dobierane teksty muszą być krótkie, interesujące, oddziaływujące wielozmysłowo. Tekst literacki jest punktem wyjścia wyzwalającym aktywność uczniów. W innych działaniach wykorzystuje się techniki plastyczne, pedagogikę zabawy, dramę, prezentacje multimedialne, taniec. Aby ożywić zainteresowanie dzieci tekstem wykorzystuje się ilustracje, historyjki obrazkowe, inscenizacje fragmentów bajek, zabawy z teatrem cieni, testy sprawdzające zapamiętaną treść. Dobieranie interesujących metod i form pracy umożliwia przede wszystkim wzajemny i pozytywny kontakt nauczyciela z uczniem, ułatwia zdobywanie wiedzy i doświadczeń o sobie samym, o środowisku społeczno–przyrodniczym oraz rozbudza zainteresowania i motywację do dalszej pracy.

Program zajęć „Rozwijanie przez czytanie” powstał z myślą aby przybliżyć uczniom wartości społeczne, jakimi powinni kierować się w życiu, takimi jak: szacunek, odpowiedzialność, tolerancja, hojność, odwaga, szczerość. Zajęcia mają ułatwić dzieciom pokonywanie trudności, własnych lęków, poznać prawdziwych przyjaciół czy okazywać szacunek innym. Człowiek w czasie całego swojego życia musi dokonywać wyborów, kształtuje swój charakter i pokonuje przeszkody. Są to zadania bardzo trudne, dlatego należy już od najmłodszych lat zwracać dzieciom uwagę na wybory pożądanych postaw, a nie akceptowanie tych złych. System odpowiednich wartości powinien im pomóc w podejmowaniu decyzji, służyć niejako drogowskaz do wyboru odpowiedniego postępowania.

ZAŁOŻENIA PROGRAMOWE

Program „Rozwijanie przez czytanie” jest adresowany do uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim, umiarkowanym i znacznym szkoły podstawowej, gimnazjum oraz przysposabiającej do pracy. Program będzie realizowany podczas lekcji bibliotecznych, będzie stanowił formę zajęć rozwijających zainteresowania czytelnicze poza obowiązkowymi godzinami lekcyjnymi. Realizacja programu odbywać się będzie w okresie od IV 2018 – IV 2019 r. Dokonując wyboru tekstów literackich chciałam, aby były one skierowane do dziecka (dostosowane do jego wieku, możliwości i  wrażliwości), sensowne (uczące czegoś ważnego), promujące pozytywne wzorce postaw i zachowań oraz pozytywne nastawienie do siebie samego i innych ludzi.

Układ treści programowych ma charakter otwarty, są jedynie propozycjami, które należałoby poszerzyć i modyfikować w miarę nabywania przez uczniów nowych wiadomości i umiejętności.

Proponowany program zajęć został skonstruowany zgodnie z założeniami „Podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do  pracy oraz dla kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej” oraz „Podstawy programowej kształcenia ogólnego dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego”.

CELE EDUKACYJNE PROGRAMU

Cel główny: wspomaganie i ukierunkowanie rozwoju dziecka niepełnosprawnego intelektualnie poprzez ukazanie znaczenia wartości w życiu każdego człowieka.

Cele szczegółowe:

• rozbudzanie potrzeby kontaktu z książką;
• kształtowanie nawyku czytania oraz szacunku do książek;
• zapoznanie z wybranymi utworami literatury dziecięcej;
• rozwijanie umiejętności rozpoznawania i nazywania wartości moralnych;
• dostarczanie i porządkowanie wiadomości o życiu społecznym i przyrodzie;
• wzbogacanie zasobu słownictwa;
• kształtowanie umiejętności poprawnego i skutecznego porozumiewania się;
• kształtowanie umiejętności słuchania ze zrozumieniem;
• stymulowanie rozwoju pamięci słuchowej;
• kształtowanie umiejętności wyciszania się i koncentracji uwagi;
• kształtowanie umiejętności współżycia i współdziałania z rówieśnikami i dorosłymi;
• przeciwdziałanie zachowaniom agresywnym;
• nabycie umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach życiowych;
• kształtowanie sytemu wartości, norm oraz pozytywnych postaw społecznych;
• stymulowanie rozwoju podstawowych procesów myślowych (porównywanie, analiza, synteza, wnioskowanie, uogólnianie);
• kształtowanie umiejętności percepcyjno–motorycznych;
• kształtowanie analizy i syntezy wzrokowej i słuchowej, dokładności i szybkości spostrzegania;
• kształtowanie koordynacji wzrokowo–ruchowej;
• porównywanie treści utworu czytanego i odtworzonego z płyty DVD;
• rozwijanie twórczości plastycznej;
• rozwijanie sprawności manualnej;
• kształtowanie poczucia estetyki;
• ćwiczenia dokładności, staranności w pracy;
• rozwijanie empatii;
• rozwijanie wyobraźni i samodzielności myślenia, logicznego łączenia faktów;
• rozwijanie myślenia przyczynowo–skutkowego;
• kształtowanie umiejętności wyrażania swoich odczuć na temat bohaterów, ich zachowania;
• kształtowanie umiejętności wiązania treści utworu z własnymi doświadczeniami i przeżyciami.

Powyższe cele będą realizowane poprzez:

• wspólne czytanie treści utworów;
• czytanie tekstów przez innych uczniów młodszym kolegom;
• zabawy ruchowe i muzyczne;
• ilustrowanie przeczytanych utworów;
• wykonywanie prac z wykorzystaniem różnorodnych technik;
• udział w konkursach związanych z książką;
• korzystanie z zasobów biblioteki;
• prowadzenie zajęć i lekcji bibliotecznych.

Oczekiwane osiągnięcia ucznia po zrealizowaniu programu

Uczeń w miarę własnych możliwości psychofizycznych powinien:

• zainteresować się zbiorami biblioteki;
• znać wybrane postacie autorów literatury dziecięcej;
• uważnie słuchać prezentowaną treść utworu;
• ciekawie opowiadać wybrany fragment utworu;
• dokonać adekwatnej ilustracji do tekstu;
• wczuć się w rolę bohaterów u tworów i przedstawić ich za pomocą mimiki, ruchu i gestu;
• nazywać i wyrażać własne potrzeby, emocje i uczucia;
• znać i przestrzegać zasady i normy społeczne;
• rozwiązywać rebusy, zagadki, krzyżówki i różne karty pracy;
• właściwie zachowywać się w bibliotece;
• szanować książki;
• zachowywać się stosownie do określonej sytuacji;
• słuchać innych ze zrozumieniem;
• analizować, porównywać, uogólniać zdarzenia i zachowania;
• współpracować w grupie rówieśniczej;
• budować własny pozytywny system wartości;
• obiektywnie interpretować różne sytuacje;
• opowiadać o wpływie wybranego utworu na zmianę własnego nastroju;
• dokonywać oceny postępowania bohatera literackiego;
• właściwie odczytywać przesłanie bajki i zrozumie morał;
• wyciągać wnioski z perypetii bohaterów;
• odróżniać dobro od zła, broni dobra, opowiada się za lepszym, dobrym światem.

METODY I FORMY PRACY

Podczas realizacji programu stosowano następujące metody i formy pracy:

Metody pracy:

• słowne: głośne czytanie, rozmowa kierowana, słuchanie utworów literackich, objaśnienie, opis, pogadanka, instrukcje słowne;
• oglądowe: obserwacja, pokaz;
• praktyczne: metoda zadań usprawniających, metoda kierowania własną aktywnością, metody oparte na naśladownictwie, metody warsztatowe (techniki dramowe, rebusy, krzyżówki, inscenizacje, zabawy edukacyjne);
• elementy metody baśniowych spotkań;
• elementy biblioterapii.

Formy pracy:

• praca indywidualna;
• praca w grupach;
• praca zbiorowa.

TREŚCI PROGRAMOWE

„Podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do  pracy oraz dla kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej”

oraz                                                                         

„Podstawy programowej kształcenia ogólnego dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego”.

Szkoła Podstawowa dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim:

Klasy IV-VI oraz VII-VIII

I Kształcenie literackie i kulturowe

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

7) opowiada o wydarzeniach fabuły oraz ustala kolejność zdarzeń i rozumie ich wzajemną zależność;

8) określa wartości estetyczne poznawanych tekstów literackich;

9) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich odwołania do wartości uniwersalnych związane z podstawowymi społecznymi, narodowymi, religijnymi i etycznymi i dokonuje ich hierarchizacji;

11) wskazuje w utworze bohaterów głównych i drugoplanowych oraz określa ich cechy;

12) określa tematykę oraz problematykę utworu;

16) określa doświadczenia bohaterów literackich i porównuje je z własnymi;

19) wyraża własny sąd o postaciach i zdarzeniach;

20) wskazuje wartości w utworze oraz określa wartości ważne dla bohatera.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

11) odnosi treści tekstów kultury do własnego doświadczenia;

12) dokonuje odczytania tekstów poprzez przekład intersemiotyczny (np. rysunek, drama).

II Kształcenie językowe.

1. Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń:

1) rozumie, na czym polega grzeczność językowa i stosuje ją w wypowiedziach.

III Tworzenie wypowiedzi.

1. Mówienie i pisanie. Uczeń:

3) formułuje pytania do tekstu;

5) opowiada o przeczytanym tekście;

7) tworzy opowiadania związane z treścią utworu, np. dalsze losy bohatera, komponowanie początku i zakończenia na podstawie fragmentu tekstu lub na podstawie ilustracji.

IV Samokształcenie. Uczeń:

1) doskonali ciche i głośne czytanie;

2) rozwija swoje uzdolnienia i zainteresowania;

4) zna i stosuje zasady korzystania z zasobów bibliotecznych;

6) rozwija umiejętności samodzielnej prezentacji wyników swojej pracy.

Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym w szkołach podstawowych.

I Ja

3. Ja – w rozmowie:

1) przyswajanie języka i doskonalenie rozwoju mowy;

5) uczenie się i doskonalenie wyrażania własnego zdania;

6) wdrażanie do stosowania form grzecznościowych i komplementów w życiu codziennym.

13. Ja w świecie kultury i rozrywki:

4) uczenie się tworzenia własnych prac artystycznych.

14. Mój czas wolny:

2) uczenie się, co można robić w swoim czasie wolnym;

3) uczenie się dokonywania wyboru sposobu spędzania czasu wolnego.

15. Będę dorosły:

8) uczenie się bycia asertywnym;

9) uczenie się dbania o siebie i pomagania innym.

III To, co mi pomaga.

2. Działania nauczycieli i specjalistów wspierające ucznia w zakresie:

1) rozwijania komunikacji;

2) rozpoznawania emocji i radzenia sobie z nimi;

3) doskonalenie motoryki małej;

4) doskonalenie motoryki dużej;

5) doskonalenia przetwarzania zmysłowego;

6) rozwijania samodzielności;

7) usprawniania procesów poznawczych;

8) rozbudzania i podtrzymywania motywacji do różnych działań;

9) rozwijania i podtrzymywania zainteresowań;

10) rozwijania i doskonalenia technik szkolnych (czytania, pisania, liczenia).

Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla szkół specjalnych przysposabiających do pracy dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym oraz dla uczniów z niepełnosprawnościami sprzężonymi.

I Taki sam ale inny:

2) kształtowanie świadomości własnej tożsamości;

3) doskonalenie umiejętności rozpoznawania i wyrażania uczuć;

18) rozwijanie swoich zainteresowań;

38) doskonalenie umiejętności organizowania sobie czasu wolnego.

II Aktywny społecznie:

1) poznawanie znaczenia słów: odpowiedzialność, obowiązkowość;

6) doskonalenie umiejętności pomagania sobie i innym.

Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego.

Gimnazjum dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim:

I Odbiór wypowiedzi i wykorzystywanie zawartych w nich informacji:

1. Czytanie i słuchanie. Uczeń:

8) dostrzega w wypowiedzi ewentualne przejawy agresji i manipulacji.

2. Samokształcenie i docieranie do informacji. Uczeń:

2) stosuje zasady korzystania z zasobów bibliotecznych, wyszukuje w bibliotece źródła potrzebnych mu informacji.

II Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane przez nauczyciela.

1. Wstępne rozpoznanie. Uczeń:

1) opisuje odczucia, które budzi w nim dzieło;

2) rozpoznaje problematykę utworu.

2. Analiza. Uczeń:

1) Przedstawia najistotniejsze treści wypowiedzi w takim porządku, w jakim występują one w tekście.

3. Wartości i wartościowanie. Uczeń:

1) ze zrozumieniem posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i ich przeciwieństw oraz określa postawy z nimi związane, np. patriotyzm-nacjonalizm, tolerancja – nietolerancja, piękno – brzydota, a także rozpoznaje ich obecność w życiu oraz w literaturze i innych sztukach;

2) omawia na podstawie znanych dzieł literackich i innych tekstów kultury, podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne, np. miłość, przyjaźń, śmierć, cierpienie, lęk, nadzieja, wiara religijna, samotność, inność, poczucie wspólnoty, solidarność, sprawiedliwość; dostrzega i poddaje refleksji uniwersalne wartości humanistyczne;

3) dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych, etycznych, kulturowych i w ich kontekście kształtują swoją tożsamość.

III Tworzenie wypowiedzi.

1. Mówienie i pisanie. Uczeń:

5) uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmuje poglądy innych lub polemizuje z nimi.

2. Świadomość językowa. Uczeń:

2) sprawnie posługuje się oficjalną i nieoficjalną odmianą polszczyzny; zna granice stosowania slangu młodzieżowego.

TREŚCI EDUKACYJNE PROGRAMU

• „O szczęściu, czyli o tym, jak dobrze mieć bliskich” – 12 ważnych opowieści. Polscy autorzy o wartościach.
• „O samodyscyplinie, czyli jak zmienić swoje życie w tydzień”- 12 ważnych opowieści. Polscy autorzy o wartościach.
• „O pięknie, czyli nie chcę być krasnalem”- 12 ważnych opowieści. Polscy autorzy o wartościach.
• „O odpowiedzialności, czyli bardzo poważnej sprawie”- 12 ważnych opowieści. Polscy autorzy o wartościach.
• „O sprawiedliwości, czyli o Patyku, Poli, dwóch siekaczach i dziurkach w waflu”– 12 ważnych opowieści. Polscy autorzy o wartościach.
• „O przyjaźni, czyli o długich rozmowach za pomocą latarek i kredek”– 12 ważnych opowieści. Polscy autorzy o wartościach.
• „O miłości, czyli nic takiego się nie stało”– 12 ważnych opowieści. Polscy autorzy                 o wartościach.
• „O odwadze, czyli o długim, ciemnym korytarzu” – 12 ważnych opowieści. Polscy autorzy o wartościach.
• „O dobroci, czyli o mocarzu Michale”– 12 ważnych opowieści. Polscy autorzy o wartościach.
• „O szacunku, czyli udku kurczaka”– 12 ważnych opowieści. Polscy autorzy o wartościach.
• „O mądrości, czyli o zamienianiu kwaśnej cytryny w słodką lemoniadę” – 12 ważnych opowieści. Polscy autorzy o wartościach.
• „Boję się” – M. Musierowicz.
• „Co mam” – M. Musierowicz.
• „Brzydkie kaczątko – inny nie znaczy gorszy” – H. Ch. Andersen.
• „Kłamczucha” – J. Brzechwa.
• „Rybka” – M. Musierowicz.
• „Kredki” – M. Musierowicz.
• „Nowe szaty cesarza” – H.Ch. Andersen.
• Bajki i baśnie różnych wybranych autorów.

SPOSOBY EWALUACJI

Aby przekonać się, czy cele wychowawcze i edukacyjne zostały zrealizowane, a uczniowie opanowali wymagane umiejętności i poszerzyli swoją wiedzę, konieczne jest przeprowadzenie ewaluacji. W wyniku tego procesu otrzymamy niezbędne informacje do oceny wartości merytorycznej i metodycznej programu. Ze względu na specyfikę pracy z dziećmi niepełnosprawnymi intelektualnie, obserwacja zachowań oraz ich zaangażowanie będzie stanowić informację zwrotną dla nauczyciela.

Ewaluacji będzie podlegać:

• atrakcyjność programu;
• użyteczność – czego nauczyły się dzieci podczas zajęć;
• strategia – czy stosowane metody są skuteczne.

Innymi narzędziami do przeprowadzenia ewaluacji będą:

• ankiety dla uczniów;
• anonimowe ankiety dla rodziców;
• wypowiedzi uczniów oraz zadania wymagające praktycznych umiejętności;
• konkursy i quizy;
• gazetki tematyczne;
• kartę oceny atrakcyjności poszczególnych zajęć.

ZAKOŃCZENIE

Program „Rozwijanie przez czytanie” spaja jeden ważny aspekt – postrzeganie i propagowanie czytania jako przyjemności. Wiadomym jest, że łączenie nauki czy pracy z przyjemnością podnosi jej wydajność, pozytywnie wpływa na efekt końcowy i jego trwałość. Skoro więc czytanie książek rozwija wyobraźnię, bogaci język, uczy abstrakcyjnego myślenia, stymuluje rozwój, to warto podjąć się działań sprawiających, by stało się ono dla dzieci prawdziwą przyjemnością.

Tematyka zajęć miała przybliżyć uczniom wartości uniwersalne, jakimi powinniśmy kierować się w życiu, aby mogli w ten sposób przygotować się do dokonywania właściwych wyborów życiowych. Głównym celem było zwrócenie uwagi na właściwe postawy człowieka, wypracowanie dobrych nawyków, a nie akceptowanie tych złych.

Program był wykorzystany przeze mnie podczas zajęć, aby wspomóc uczniów w postrzeganiu wartości jako drogowskazów prowadzących do pełnego rozwoju. Dlatego ważna była refleksja i dojście do wniosków, że kierowanie się w życiu wartościami nie zawsze jest łatwe, ale prowadzi do dobrego i mądrego życia.

BIBLIOGRAFIA

1. „12 ważnych opowieści”. Polscy autorzy o wartościach, 2017.
2. „ Znajomi z zerówki” – M. Musierowicz, Warszawa 1994.
3. „Wartości w życiu społecznym: jak uczyć dzieci szacunku, tolerancji, wytrwałości…?” – P. P. Esteve , Kielce 2006.
4. „Scenariusze zajęć biblioterapeutycznych nie tylko dla uczniów z dysleksją” – M. Wójtowicz, Gdańsk 2010.
5. „ Z motylem w tle: o baśni w biblioterapii i terapii pedagogicznej” – I. Borecka, Wrocław 1998.
6. „ Wychowanie przez czytanie” – I. Koźmińska, Warszawa 2011.
7. „Bajki terapeutyczne dla dzieci”- M. Molicka. Poznań 2011.
8. „Bajkoterapia. O lękach dzieci i nowej metodzie terapii” – M. Molicka, Poznań 2002.
9. „ Cudowne i pożyteczne. Oznaczeniach i wartościach baśni” – B. Bettelheim, Warszawa 1996.

„Podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do  pracy oraz dla kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej”

Program dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną „Rozwijanie przez czytanie” opracowała: Joanna Welenc