Nie podobne oddzielić dwóch rzeczy: głowy i ręki.

 Ręka zręczna bez głowy, która nią kieruje,

jest narzędziem ślepym;

głowa bez ręki, która realizuje jej poczynania intelektualne,

jest bezsilna.

C. Bernard,1865

Wstęp

Podstawowym założeniem wychowania każdego dziecka jest stworzenie mu możliwie najkorzystniejszych warunków wszechstronnego rozwoju i przygotowanie go do podjęcia w pełni samodzielnego życia. Niestety na drodze rozwoju dziecka pojawiają się czasami różne trudności, które sprawiają, że droga do tego przygotowania staje się bardzo trudna, a nierzadko również niemożliwa. Najważniejsze jest wówczas to, aby jak najszybciej dostrzec pojawiające się trudności, gdyż im wcześniej zostanie podjęta profesjonalna interwencja tym większe są szanse na wyrównanie pojawiających się deficytów.

Ręka jako wyspecjalizowany narząd odpowiedzialna jest w naszym życiu za większość funkcji. Jej doskonałość polega na tym, że zarówno potrafi nam służyć jako silne narzędzie do popychania, podnoszenia ciężarów, siłowania się i jednocześnie potrafi wykonywać bardzo precyzyjne i skomplikowane ruchy takie jak szycie czy pisanie. Taka szeroka specjalizacja kończyn górnych sprawia, że to w głównej mierze ich sprawność decyduje o poziomie funkcjonowania każdego człowieka. To, co czyni nasze ręce i dłonie czymś niezwykle wyjątkowym i fascynującym, to rozwój naszej kory mózgowej i skomplikowany mechanizm nerwowy, dzięki któremu jesteśmy w stanie zapoczątkować ruch, kontrolować jego trwanie, koordynować i płynnie go zakończyć. Obszar kory mózgowej odpowiedzialny za ruchy całej kończyny górnej, a szczególnie dłoni, kciuka i palców zajmuje zdumiewająco dużą powierzchnię, w stosunku do pozostałych obszarów kory odpowiadających za ruchy innych części ciała. To dobitnie wskazuje na ogromne znaczenie funkcjonalne ręki w naszym życiu.

Jeśli posiadamy sprawne ręce jesteśmy w stanie wykonać dookoła siebie większość czynności. Sprawia to, że jesteśmy dużo bardziej niezależni od innych osób, nawet wówczas, gdy poruszamy się na wózku.

Umiejętność pisania jest procesem złożonym, wymaga od ucznia/ dziecka prawidłowo rozwiniętej motoryki małej i dużej, wykorzystania płynnej pracy oczu, prawidłowej koordynacji, zwłaszcza oczu i rąk, oraz łatwego odbioru informacji słuchowych. Dla wielu uczniów/dzieci czynność ta jest trudna do opanowania, a konsekwencją tego są różnego rodzaju trudności w nauce szkolnej/przedszkolnej. Zaburzenia graficzne, które nie są poddane terapii, mają tendencję do narastania wraz z wiekiem uczniów/ dzieci. Przezwyciężenie trudności w nauce pisania dokonuje się w różny sposób, zależnie od ich charakteru i przyczyn, które je wywołują. Mając świadomość skali problemu, z którym muszą się oni zmierzyć, opracowałam program innowacyjny.

Prezentowany przeze mnie program dotyczy Terapii Ręki, a więc odnosi się do tego obszaru, który w edukacji szkolnej, przedszkolnej jest bardzo ważny.

Program przeznaczony jest dla uczniów ze specjalnymi potrzebami rozwojowymi, uczniów objętych potrzebą wczesnego wspomagania oraz dzieci neurotypowych.

Program uwzględnia usprawnianie małej motoryki, czyli precyzyjnych ruchów rąk, dłoni i palców; dostarczanie wrażeń dotykowych umożliwiających poznawanie różnych kształtów, struktur materiałów oraz nabywanie umiejętności ich rozróżniania, jak również doskonalenie czynności samoobsługowych, a także pobudzanie zainteresowań i aktywności własnej ucznia. Program Terapii Ręki ( PTR) jest funkcjonalnym podejściem do rozwoju małej motoryki uwzględniającym cały rozwój dziecka, zarówno fizyczny i psychiczny. Treści w nim zawarte mogą być realizowane w dowolnej kolejności oraz dobrane do odpowiedniego wieku dziecka. Materiał dobrany jest w taki sposób, aby pobudzić wśród dzieci chęć do myślenia, działania, poszukiwania rozwiązań oraz zaspokojenia ciekawości.

Procedury osiągania celów

Program, który pragnę zaprezentować ma kształtować aktywność ruchową, czynności manualne, zachęcać do rysowania, pisania, malowania, uczyć poprawnego trzymania narzędzia pisarskiego, kształtować prawidłową postawę podczas prac przy stolika, stania, siedzenia, leżenia itp. Zapewne im wcześniej dziecko zacznie pracować nad motoryką małą, tym mniejsze problemy będą w latach późniejszych.

Program przeznaczony jest dla dzieci w wieku przedszkolnym oraz szkolnym.

Terapia Ręki przeznaczona jest dla uczniów, którzy:

• przejawiają problem w czynnościach samoobsługowych (ubieranie, mycie się, wiązanie sznurowadeł, zapinanie guzików, itp.);
• mają obniżone lub podwyższone napięcie mięśniowe w obrębie kończyn górnych;
• mają problemy z koordynacją obu rąk podczas wykonywania czynności manipulacyjnych;
• niechętnie wycinają, malują, lepią z plasteliny, układają przedmioty;
• unikają dotykania nowych przedmiotów, różnych faktur;
• poszukują zbyt mocnego ucisku, np. za mocno zaciskają dłonie na przedmiotach, siadają na swoich dłoniach, za mocno dotykają drugiej osoby;
• wykonują czynności manualne niedbale, szybko lub za wolno.

Cele i zadania programu

Aby móc przeprowadzić z dzieckiem efektywną terapię wspomagania rozwoju, nie można nie zastanowić się nad jej celem. Celem pracy jest zawsze konkretna funkcja umiejętność, która jest niezbędna w danym momencie życia do prawidłowego funkcjonowania.

Nadrzędnym celem powyższego programu zawsze są konkretne umiejętności znajdujące się w zakresie możliwości dziecka, które z punktu widzenia jego i osób dla niego ważnych są możliwe do osiągnięcia. W Programie Terapia Ręki cele wiodące to samoobsługa, umiejętności szkolne i zabawa oraz komunikacja. Następnie dokonuje się uszczególnienia potrzeb dziecka i pracuje się w trakcie zajęć nad konkretną umiejętnością, funkcją, która jest ważna dla dziecka.

Z celu nadrzędnego wynikają cele szczegółowe:

• usprawnianie precyzyjnych ruchów dłoni i palców;
• dostarczania wrażeń dotykowych;
• poprawę umiejętności poprawnego chwytu;
• doskonalenie pisania;
• praca nad koordynacją pomiędzy dłońmi;
• wyuczenie zdolności skupienia uwagi, patrzenia;
• wzmacnianie koncentracji;
• poprawę koordynacji wzrokowo- ruchowej;
• wspomaganie utrzymania prawidłowej postawy;

Realizacja treści programowych

…

Opracowanie autorskiego programu Terapia Ręki: Joanna Dyczko, Ewelina Ostapińska

Materiał nadesłany przez Czytelniczki portalu Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli