Podstawą efektywnego funkcjonowania w dzisiejszym świecie jest posiadanie niezbędnej wiedzy społecznej. Dzięki temu możemy określić kompetencje społeczne czyli zdolność do tworzenia i  utrzymywania relacji z innymi ludźmi oraz nadawania im określonych wartości. Samo posiadanie tych kompetencji nie gwarantuje jednak umiejętności przełożenia ich na codzienne życie i zachowanie.

Trening umiejętności społecznych daje możliwość przećwiczenia, modelowania czy też całkowitej zmiany zachowania. Naturalny trening społeczny to przede wszystkim doświadczenia społeczne czy rodzinne. Każda codzienna sytuacja jest możliwością do doskonalenia umiejętności. Niestety nie każde dziecko czy osoba dorosła z równą efektywnością nabywają tych umiejętności.

Efektywność treningów danego dziecka zależy od:

• potencjału
• zdolności komunikowania się
• inteligencji
• osobowości
• wychowania
• środowiska, w którym żyje.

Na początku metoda treningu umiejętności społecznych skierowana była do osób z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim i dla osób, które potrafiły czytać i pisać. Szybko jednak zauważono, że wykorzystując dostępne narzędzia i rozwiązania, można dopasować TUS do pracy z osobami z różnym stopniem niepełnosprawności – umiarkowaną i znaczną niepełnosprawnością intelektualną, z całościowymi zaburzeniami rozwojowymi oraz zaburzeniami zachowania. Potrzebę pracy tą metodą wpisano w różnego rodzaju rozporządzenia oraz we wskazania dla terapeutów w orzeczeniach o niepełnosprawności.

Trening umiejętności społecznych polega na nabywaniu i podnoszeniu konkretnych umiejętności społecznych, czyli takich konkretnych zachowań stosowanych do zaistniałej sytuacji, ale także na oduczaniu zachowań niepożądanych i nieadekwatnych. Uczestnik treningu nabywa wachlarz zachowań, które może skutecznie wykorzystać w konkretnej rzeczywistej sytuacji.

W treningu ważną rolę odgrywa sam uczestnik. To on wskazuje nam drogę do wspólnej pracy. Ważną rolą w treningu jest uzyskiwanie przez uczestnika informacji zwrotnych od trenera, analizowanie, modelowanie, czy wręcz modyfikowanie nieefektywnych działań, a w ich miejsce tworzenia nowych zachowań.

Trening u niektórych dzieci może trwać nawet kilka miesięcy a nawet lat (zachowanie nie zmieni się w mgnieniu oka, poza tym w szybkim tempie nie zmienimy zachowania dziecka na adekwatne i akceptowane społecznie. Trening jest długim i systematycznym procesem).

W treningu umiejętności społecznych ważna jest wnikliwa obserwacja dziecka podczas zajęć. W czasie zajęć ważne jest wypytywanie dziecka o jego samopoczucie, komfort, o to co czuje. Należy pamiętać również o tym, że to, co dla prowadzącego trening jest łatwe i proste, dla dziecka takie proste już nie jest. To co dla otoczenia jest oczywiste i zrozumiałe, dla dziecka już takie nie jest.

Ważne jest, żeby wiedzieć, że treningi wzmacniane są nagrodami i przyjemnościami. Musimy wiedzieć, co dziecku sprawia przyjemność i co je cieszy (czy dziecko woli wzmocnienia społeczne czy bardziej działają na niego wzmocnienia biologiczne – smakołyki).

Najczęściej treningi umiejętności społecznych prowadzi się w diadach lub grupowo. Najbardziej sprzyjająca liczebność grupy to 6-8 osób. Dobór dzieci do grupy też nie może być przypadkowy. Ważnym kryterium doboru jest wiek (różnica wieku nie powinna przekraczać 2 lat), podobny rodzaj niepełnosprawności czy możliwości uczestniczenia i podążania za treściami i trybem pracy całej grupy.

Często nie zdajemy sobie sprawy z tego, że zajęcia indywidualne prowadzone  z dzieckiem, to również trening umiejętności społecznych (np. nauka otwierania drzwi, trening higieniczny czy trening jedzenia  to część TUS-u).

Cele treningu umiejętności społecznych:

• optymalizacja zachowań społecznych
• korygowanie nieprawidłowych nawyków i zastąpienie ich nawykami adekwatnymi do sytuacji
• uzyskanie umiejętności, kompetencji i wiedzy społecznej
• przełożenie wyuczonych i wyćwiczonych zachowań do rzeczywistości! (najważniejsze).

Rola treningu umiejętności społecznych: (M. Szczyglik)

• rola edukacyjna – uczę się czegoś nowego z zakresu umiejętności społecznych
• rola kompensacyjna – pomoc w osiąganiu możliwie najwyższego poziomu funkcjonowania społecznego z uwzględnieniem wszelkich ograniczeń wynikających z deficytów np. niepełnosprawność ruchowa, intelektualna itp.
• rola korekcyjna – zmieniam swoje zachowanie, to odpowiedź na żądania społeczne
• rola terapeutyczna – trening umożliwia dziecku zrozumienie własnego potencjału i możliwości.

Techniki wykorzystywane w treningu umiejętności społecznych:

• Wykonywanie instrukcji – każda z ćwiczonych umiejętności rozpisywana jest w formie instrukcji ,,krok po kroku”. Instrukcja musi byś napisana prostym i dostępnym językiem. Instrukcja może mieć również formę obrazkową – łańcuchy czynności.
• Odgrywanie ról – zademonstrowanie instrukcji dziecku, potem rolę odgrywa dziecko – naśladuje terapeutę. Ten moment pozwala na zmodyfikowanie instrukcji, jeśli coś dziecku wyda się niejasne.
• Modelowanie – terapeuta modeluje instrukcje.
• Udzielanie wzmocnień i ich stopniowanie – bazowanie na pozytywnych zachowaniach, skojarzeniach i pozytywnych emocjach. Ustalamy jaka nagroda jest najatrakcyjniejsza dla dziecka i udzielamy jej w momencie wystąpienia pożądanego zachowania. Nagroda nie może być przekupstwem.
• Udzielanie informacji zwrotnych – muszą być nacechowane pozytywnie. Dziecko lepiej zapamięta komunikat pozytywny.
• Aktywne podpowiadanie – terapeuta pełni rolę wspierającą, nie powinien wyręczać dziecka przy wykonywaniu kroku z instrukcji. Należy też dać dziecku czas, aby mogło poprosić o pomoc, gdy jej potrzebuje.
• Przydzielenie zadań do wykonania – zadania do przećwiczenia w domu z rodzicami.

Narzędzia w treningu umiejętności społecznych:

• karty emocji i sytuacji społecznych – fotografie, rysunki, filmy przedstawiające emocje
• historyjki społeczne – tworzenie i zapisywanie opowiadań odzwierciedlających różne scenariusze sytuacji społecznych (dla starszych wiekowo grup)
• notes rzeczy trudnych – może byś prowadzony w formie pisemnej czy obrazkowej
• łańcuchy zdarzeń – albumy/plany aktywności – sekwencje zachowań przy określonych czynnościach czy postępowanie w danej sytuacji przedstawione za pomocą zdjęć lub prostego opisu z drukiem komputerowym.

Trening obejmuje 10 podstawowych umiejętności społecznych:

1. Zawieranie i podtrzymywanie znajomości.
2. Aktywne słuchanie.
3. Zadawanie pytań.
4. Mówienie NIE – odmawianie oraz akceptowanie czyjegoś NIE.
5. Inicjowanie rozmowy, włączanie się i podtrzymywanie rozmowy.
6. Dyskutowanie.
7. Wyrażanie krytyki i reagowanie na krytykę.
8. Proszenie o pomoc i pomaganie innym.
9. Radzenie sobie z emocjami i uczuciami – rozpoznawanie emocji i odpowiednie ich wyrażanie.
10. Mówienie i przyjmowanie komplementów.

 Literatura:

1. Trening umiejętności społecznych. Karty emocji i sytuacji społecznych.

2. Materiały szkoleniowe z certyfikowanego szkolenia dla Trenerów, prowadzący Mariusz Szczyglik.

3. Myers ,,Rozwijanie umiejętności życiowych u dzieci z autyzmem lub zespołem Aspergera”.

4. Dardig, Heward ,,Umówmy się! Książka o kontraktach dla dzieci i ich rodziców”.

5. Mannix ,,Kształtowanie umiejętności społecznych u dzieci z trudnościami wychowawczymi”.

6. Reddy ,,Rozwijanie umiejętności społecznych dziecka”.

7. Gray ,,Nowe historyjki społeczne”.

Opracowała: Agnieszka Rożniata – oligofrenopedagog

Materiał nadesłany przez Czytelniczkę Portalu Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli